Ahliman

Peki bilim varken felsefeye ne gerek var? Bazı okuyucuların aklında bu sorunun olduğunu ve felsefenin gerekli, meşru bir çalışma alanı olduğunu reddediyor olabileceklerini düşünüyoruz. Bu nedenle bir sonraki alt başlıkta felsefenin gerekli olup olmadığı sorusunu ele alacağız. 

2. Felsefe Gerekli mi?

Felsefenin eskiden gördüğü saygıyı günümüz toplumlarında göremediğini söyleyebiliriz. Elimizde eskiden hükümdarlar ve “seçkin” toplumsal kesimin felsefeye özel bir ilgi ve saygı duyduğunu gösteren pek çok tarihsel örnek var. Günümüzdeyse durum bu değil gibi görünüyor. Peki bu değişimin nedeni nedir? Bizce bunun en büyük nedeni bilimin git gide artan başarısının bilimin prestijini artırması nedeniyle felsefenin prestijinin özellikle erken modern dönemden itibaren düşmeye başlamasıdır. Hawking gibi bazı bilim insanlarını “Felsefe öldü” demeye iten de bilimin prestijinin erken modern dönemden itibaren artmaya başlayıp felsefeyi en azından belli kesimler için önceden sahip olduğu ayrıcalıklı konumdan etmesidir.

Bilim varken ve bu kadar başarılıyken felsefecilerin kendi fikirlerinden ibaret olan ve hiçbir yere varamayan spekülasyonlarına ne gerek var ki? Bu soru günümüz toplumlarında felsefeye karşı negatif tutumun özüne nüfuz etmektedir. Peki felsefe bu eleştiriye karşı savunulabilir mi? 

Burada göz önünde bulundurmamız gereken noktalardan biri felsefenin başvurduğu gözlemlerin bu derece genel olmasının gerekmemesidir. Felsefecinin yaptığı gözlem daha genel olabilir, ama bilimin yaptığı daha sistematik gözlemler ve bilimin kurduğu detaylı teoriler de kendilerine felsefe içinde yer bulurlar. Bilim pek çok felsefeci için felsefenin duyarsız kalamayacağı bir şeydir. Her felsefe alanında, aynı derecede olmamakla beraber, çeşitli bilimlerin verilerine başvurmamızın önemi özellikle günümüz analitik felsefesinde evrensel olarak kabul görmektedir. Bu, felsefenin bilimlerin yorumlayıcısı olma anlamında “hizmetçisi” olması gerektiği şeklinde anlaşılmamalıdır. Felsefe hala otonom bir hareket alanına sahiptir. Ancak felsefe sahip olduğu hareket alanını kullanırken diğer pek çok şeyin yanı sıra bilimsel çalışmaların sonuçlarını da göz önüne almaya çalışmalıdır. Bilimsel verilerden tamamen bağımsız bir şekilde felsefe yapmak, bazı alanlar ve alt başlıklar bunun istisnası olabilse de, son derece güçtür.  

Toparlayalım: Bu bölümde tartıştığımız meselelere bakarsak felsefe nedir? Felsefe varoluşa dair soyut, genel, teorik problemlerle ilgili derinlemesine ve sistemli bir düşünme faaliyetidir. Bilimle felsefe arasındaki sınır ise keskin değil, muğlaktır. Ancak sınırın muğlak olması bazı tartışmaların bilime, bazı tartışmalarınsa felsefeye daha yakın olacağını söyleyemeyeceğimiz anlamına gelmez. Bilim ve felsefe arasındaki ayrım daha önce bahsettiğimiz yöntemsel farklar nedeniyle hala kullanışlıdır. 

Bu ayırma yöntemi pek çok durumda felsefeyle bilimi birbirinden doğru bir şekilde ayırmamızı sağlıyor olabilir. Ancak burada bile bazı sorunlar vardır. Bir kere felsefecinin hiçbir gözlem yapmadığı doğru değildir. Pek çok felsefi argüman evrene ve çeşitli fenomenlere dair genel gözlemleri argümanlarının yola çıkış noktası olarak kullanır. Gerek kişinin kendi zihnine içeriden baktığı içgözlem/içebakış, gerekse dış dünyanın çeşitli özelliklerine baktığı türden gözlem felsefenin tamamen dışında değildir. Dolayısıyla fark sadece bilimin gözlem yaptığı, kanıt topladığı, hipotezler kurup bunları sınadığı ancak felsefenin bunu yapmadığı şeklinde ifade edilmemelidir. Yapılan gözlemin, kurulan hipotezlerin ve bunların sınanış biçimlerinin taşıdığı nitelikler de önemlidir. Tıpkı her düşünme etkinliğinin felsefe olmaması gibi her gözlem de bilimsel gözlem değil gibi görünür. Bilimsel gözlemin özelliği daha kapsamlı ve sistematik olması olarak görülebilir. Felsefecilerin başvurduğu gözlemlerse bilimsel gözlem kadar kapsamlı olmayan ve daha genel gözlemler gibidir: “Bazı şeylerin nedeni vardır”, “Şeyler arasında ortak bulunan nitelikler vardır”, “Zihnime içeriden baktığım zaman ona dolaysız bir erişimim olduğunu fark ediyorum” gibi. Felsefe sadece konusu gereği değil, çoğu zaman yapılan gözlemlerin niteliği açısından da bilimden daha geneldir. 

Bu iki soru tipi arasında geçişlilik söz konusudur. Yine de bazı soruların daha fazla, bazı sorularınsa daha az felsefi ya da bilimsel olduğu barizdir. Söz konusu ayrım tamamen kullanışsız değildir. Ekonomi felsefesiyle ilgilenen bir felsefeci ekonomideki rasyonalite kavramını, ekonomide genel yasaların olup olmadığını, ekonominin değer yargısı içermesinin gerekip gerekmemesi anlamında normatif olup olmadığını, nedenselliğin ekonomik sistemler gibi karmaşık sistemlerde nasıl anlaşılması gerektiğini öğrenmek ister. Ama belli bir ülkenin ekonomisinin neden şu anda olduğu durumda olduğu sorusuyla neredeyse hiç ilgilenmez. Ekonominin mevcut yasalarının neler olduğu sorusu da ekonomi felsefecisinden çok ekonomistin ilgisini çeker. Tıpkı fizik felsefecisinin mevcut fizik yasalarının neler olduğunu tespit etmekten çok bu yasalar her neyseler onların felsefi sonuçlarıyla ilgilenmesi gibi. 

İkinci cevapsa felsefi sorularla bilimsel sorular arasındaki farkın alanların sordukları sorulardan ziyade söz konusu disiplinlerin soruları yanıtlama yöntemleri arasındaki farktan kaynaklandığıdır. Akıllardaki felsefeci tasavvuru koltuğunda oturup derinlemesine düşünen biridir. Ama bilim insanı fenomenler hakkında sadece düşünmez, onlar hakkında veri toplar, gözlemler yapar, deney yapar, hipotezler kurar ve bunları sınar. Yani incelediği fenomenle yakından bir ilişki kurar. Felsefeciyle felsefecinin incelediği şeyler arasında bu kadar yakın bir ilişki yokmuş gibi görünür. 

Dolayısıyla felsefe soyut, teorik ve genel sorularla ilgilenir. Ancak bu noktada hemen başka bir soru sormalıyız. Diğer alanlar da soyut, teorik ve genel sorularla ilgilenmez mi? Örneğin fizik varlığın en temel yapı taşlarının neler olduğu sorusunu sorar. En temel yasaların neler olduklarını tespit etmeye çalışır. Dahası teorik fizik adında bir alan var. Sosyoloji toplum kavramını daha iyi anlamaya çalışır. Toplumsal ilişkilerin temel dinamiklerini de tek tek olaylar üzerinden değil, çok sayıda olaya ve kişiye uygulanabilecek genel bir şekilde tespit etme hedefine sahiptir. Genel toplumsal fenomenleri açıklayan teoriler üretilir. Tarihçiler tarihin nasıl yapılması gerektiği ve tarihin neyi konu alması gerektiği üzerinde düşünürler. Ekonomistler kişinin rasyonel olmasının ne demek olduğunu anlamaya çalıştıkları için rasyonalite kavramının iyi bir tanımını vermeye çalışırlar. Biyologlar tür kavramını nasıl anlamamız gerektiğini tartışırlar. Bu sorular da en az felsefenin sahip olduğu sorular kadar genel, soyut, ve teoriktir. O halde felsefi sorularla bilimsel soruları nasıl birbirlerinden ayırmamız gerekiyor?

Bu soruya verebileceğimiz ilk cevap bilimsel ve felsefi sorular arasında pek çok kişinin düşündüğü kadar keskin bir ayrımın olmadığıdır. Bilimsel sorular teorikleştikçe ve soyutlaştıkça felsefi sorulara yakınsarlar. Hatta bilimlerin soyut ve teorik soruları o bilimleri konu alan felsefe alt dallarının kapsamındadır. Fizik, sosyal bilimler, ekonomi, tarih ve biyoloji gibi bilimlerin soyut, teorik ve genel problemleriyle ilgilenen ayrı ayrı felsefe alt dalları vardır. Felsefi ve bilimsel soruların arasında katı bir sınır çekemeyiz.

Felsefenin ne olduğu hakkında düşünürken aklımızda tutmamız gereken ilk şey farklı konulara dahil edebileceğimiz soruların olduğudur. Bazı sorular felsefi soru kategorisine girse de her soru felsefi değildir. “Buzdolabında kaç şişe süt var?”, “Bu binayı yaparken hangi malzemeyi kullanırsak fiyat-performans açısından en iyi sonucu elde ederiz?”, “Hangi marka diş macunu kullanmalıyım?” gibi soruların felsefi sorular olarak görülmemeleri gerektiğini çoğumuz ilk bakışta anlayabiliriz. Bunun nedeni nedir? En azından bir neden felsefi soruların ilk bakışta daha soyut ve teorik sorular olmalarıdır. Ancak bu noktada teorik soruları zorunlu olarak pratik sorulara zıt bir şekilde anlamadığımızı belirtelim. Ahlaki ve siyasi sorular da pratik konularla ilişkili sorulardır ancak bu konulara dair pek çok sorunun soyut ve teorik sorular oldukları barizdir. Dolayısıyla felsefenin soyut ve teorik sorularla ilgilenmesi hiçbir pratik problemle ilişkili olmadığı şeklinde anlaşılmamalıdır.

Yine felsefi sorular soyut ve teorik olmaları nedeniyle genel sorular olarak da görünürler. Örneğin ahlakı tartışacaksak şu ya da bu kişinin yaptığı şu eylemin ahlaki olup olmadığından değil, söz konusu eylem biçiminin ahlaki olup olmadığından bahsederiz. Herhangi bir eylemin ahlaki olmasının ne demek olduğunu sorarız. Ahlakla ilgili iyi/kötü, sorumluluk gibi temel kavramların ne şekilde anlaşılmaları gerektiği hakkında düşünürüz. Metafizikle ilgilenirken şu ya da bu şeyin varlığıyla değil, var olan genel varlık kategorilerinin neler olduğuyla ilgileniriz. “Dolapta 5 şişe süt var” çoğu felsefecinin ilginç bulmayacağı bir varlık iddiasıdır. Ama “Onları oluşturan parçacıkların ötesinde bileşik nesneler vardır”, “Doğa yasaları vardır”, “Özellikler vardır”, “Sayılar vardır” gibi varlık iddiaları felsefecinin dikkatini çeker. Çünkü bu iddialar yapıları gereği daha genel varlık iddialarıdır. 

Felsefe nedir? Bu soruya pek çoğumuzu tatmin etmeyecek basit bir cevap verebiliriz: Felsefe felsefecilerin/filozofların (iki kelimeyi eş anlamlı olarak kullanacağız) yaptığı şeydir. Ama bu cevap bize felsefenin ne olduğu hakkında değil, kim tarafından yapıldığı hakkında bilgi verir. Dahası felsefecinin ne yaptığı sorusunu da yanıtsız bırakır. O zaman daha iyi bir cevap verebilmemiz için önce felsefecinin ne yaptığı sorusu hakkında düşünmeliyiz. 

Felsefenin ne olduğu hakkında fikir sahibi olmamızı sağlayacak yollardan biri felsefeci denen ve felsefeci oldukları yönünde genel bir fikir birliği olan düşünürlerin eserlerine bakıp ne yaptıklarını anlamaya çalışmaktır. Yani felsefenin ne olduğunu onun herkesçe tanınabilecek örneklerine bakıp sonra bu örneklerde ortak olanın ne olduğunu belirleyerek öğrenmeye çalışabiliriz. Ancak bu noktada pek çok felsefecinin felsefe dediği şeyle felsefeyle ilgilenmeyen kişilerin felsefe dediği şeyler arasında ciddi bir farkın olduğunu gözden kaçırmamamız gerekir. Mesela felsefenin edebiyat, psikoloji, sosyoloji gibi alanlarla neredeyse aynı şey olarak görüldüğüne sık sık rastlıyoruz. Dolayısıyla popüler örneklere bakmak bizi aradığımız cevaba ulaştıramayabilir. 

Qeyd etmək lazımdır ki, həm proseslərin yeni başladığı vaxt, həm də 2016-cı il sonrası Türkiyə Suriya kürdləri içərisində PYD xəttində olmayan kürdləri ayrıca təşkilatlandırmağa çalışsa da, bu plan baş tutmayıb, həmin qruplar və onların liderləri fiziki olaraq məhv edilib, yaxud da bu qruplar həddən artıq marginal olduqları üçün gözə çarpmayıb. 

Ümumilikdə Suriya əhalinin 8-10 faizə yaxınını kürdlər təşkil edir. Bu isə təxminən iki milyon civarında kürd deməkdir. Suriyanın əsasən şimal və şimal-şərq vilayətlərində yaşayan kürdlər regiondakı digər ölkələrdən, yəni Türkiyə, İran, İraqdan daha azdır. 

2015-ci ildə SDQ yaradıldıqdan sonra Suriyanın şimalında kürd muxtariyyəti yaradılması məsələsi gündəmə gəlsə də, Türkiyənin son əməliyyatı muxtariyyət yaradılması ehtimalını xeyli azaldır. Çünki paralel olaraq kürdlərin nəzarətinə keçən rayonların böyük hissəsi Suriya ordusunun nəzarətinə keçib.

Yalnız mərkəzə doğru Deyr əz-Zor vilayəti və ətraf ərazilər hələ də tamamailə kürdlərin nəzarətindədir. Halbuki bir il əvvəl əksər siyasi analitiklər Suriyada kürd muxtariyyətinin real olduğunu qeyd edirdi. Lakin muxtariyyət olmasa belə, Suriya kürdləri artıq hərbi-siyasi güc olaraq dünya tərəfindən tanınıb və qəbul olunur. Bu isə “ərəb baharı” sonrası bölgədə baş verən ən böyük siyasi dəyişikliklərdən biri hesab olunur.

YPG döyüşçülərinin dəqiq sayı bilinməsə də, bəzi məlumatlara əsasən, 60 mindən çox üzvü var. Ancaq YPG ilə yanaşı, Suriyanın şimalında daha bir neçə hərbi birləşmə var. Bu birləşmələr YPG ilə birlikdə əməliyyatlara qatılır. Bir qismi isə Sudiya Demokratik Qüvvələri koalisiyasına daxildir. 

Bunların sırasında YPG-nin qadınlardan ibarət qolu olan YPJ, “Kürdüstan Demokrat Partiyasına bağlı silahlı qruplar - HPG (HezenParastina Gel – Xalq Müdafiə Qüvvələri), YBŞ (YekneyenBerxvedanaŞinqal – Şenqal Müqavimət Birlikləri) var. Bununla yanaşı, 2015-ci ilin oktyabrında qurulan “Suriya Demokratik Qüvvələri” koalisiyası tərkibində YPG ilə yanaşı, “Burkan əl-Fərat”, “Liva ət-Tahrir” kimi digər millətlərin də daxil olduğu silahlı qruplar vardır.

Bundan başqa, “YPG İnternasional” adı verilmiş əsasən xarici ölkələrdən gəlmiş solçu və kürd simpatizanı şəxslərin təmsil olunduğu silahlı qruplar var. Ümumilikdə SDQ örtüyü altında birləşən bu silahlı qrupların ümumi sayının 84 min nəfər olduğu ehtimal edilir. Lakin iki il əvvəl yaradılan 30 minlik asayiş və ya sərhəd mühafizəsi qüvvələrinin bura daxil olub-olmadığı məlum deyil. 

İŞİD digər qrupları əzərək 2014-cü ildə böyük əraziləri ələ keçirir və bu zaman şimal-şərqdə kürdlərlə qarşılaşır. 2014-cü ildə Kobani şəhəri uğurunda beş ay davam edən müharibədən sonra İŞİD Kobanini kürdlərdən ala bilmir və ilk dəfə məğlub olaraq geri çəkilməli olur. 

Kürdlər şimali Suriyada nəzarət etdikləri bölgələrə Rojova deyir. Bu bölgələrdə Konqre-Gel deyilən ali xalq qanunverici orqanıdır. Abdullah Öcalanın PKK üçün də tətbiq etdiyi həmsədrlik institutu, rəhbərliyin bir qadın və bir kişidən ibarət olması qaydası PYD-də də tətbiq olunur.

Suriyada kürd hərbi gücü – YPG və qalan qruplar

Əlbəttə ki, PYD-nin əsas gücü YPG, “Xalq Müdafiə Qüvvələri” (kürdcə YekineyenParastina Gel) adını almış silahlı qruplaşması 2012-ci ildə yaradılıb. YPG ilə yanaşı, bu qruplaşmanın 1/3-ni təşkil edən qadınlardan ibarət hərbi birləşmə - YPJ fəaliyyət göstərir. 

YPG-də döyüşçülər 3-5 nəfərlik “qrup”, iki qrupdan formalaşan taqım, üç taqımın birləşdiyi bölük və üç bölüyün birləşdiyi taborlardan ibarətdir. Ayrıca rayonlara görə komandanlıqlar briqadalara rəhbərlik edir. Ümumi olaraq YPG-nin əsas komandanlığı 55 üzvü olan Baş Hərbi Şuradır. Altı aydan bir toplanan Şura əsas qərarverici orqan hesab olunur. Eyni zamanda, əyalətlərin də özünün hərbi şuraları mövcuddur. 

Bəzi iddialara görə, bu zamana qədər Suriyada kürdlərə qarşı həddən artıq sərt mövqe sərgiləyən, on minlərlə kürdü “gəlmə” adı ilə hətta şəxsiyyət sənədi verməyən Suriya hakimiyyəti inqilab prosesindən sonra kürdlərlə mülayim davranır.

Saleh Müslim və başqaları Suriyaya qayıdır və tezliklə PYD mərkəzi Qamışlı şəhəri olmaqla, Afrin, Ayn əl-Ərəb, Hasakekanton rayonlarını nəzarətə götürür. 2012-ci ildə isə kürdlər Kobani şəhərini nəzarətə alır və bu dövrdə hökumət qüvvələri ilə kürdlər arasında ciddi toqquşmalar olmur. 

Ehtimal olunur ki, Bəşər Əsəd hakimiyyəti kürdlərin şimalda güclənməsində maraqlı olub.

Çünki kürdlər, əsasən, sol meyilli təşkilat olaraq islamçı silahlı qruplarla kəskin rəqabət və ərazi toqquşmaları içərisində olub. Bu səbəbdən də Əsəd ölkədə hakimiyyəti ələ keçirməyə çalışan islamçı müxaliflərə qarşı şimalda kürdlərin alternativ qüvvə kimi çıxış etməsinə şərait yaradıb və bu səbəbdən də bir sıra məntəqələrdən.

O cümlədən, sərhəddən qüvvələrini geri çəkib. Bu taktika xeyli dərəcədə uğurlu olub, Suriya ordusunun çəkilməsindən sonra şimalda Azad Suriya Ordusu, eləcə də, ən-Nusra və digər islamçı qruplar və İŞİD arasında toqquşmalar başlayır.

Ancaq sonradan bu dəstək dayanıb. 

2003-cü ildə qurulan PYD-nin 2010-cu ilə qədərki sədri Fuad Ömər olub. Ancaq bu illərdə Suriya hakimiyyəti ölkədəki bu cür etnik, dini və siyasi qrupları sərt cəzalandırırdı. Kürdlərin 2000-ci illərin əvvəllərindəki etirazlarından sonra hökumət sərt müdaxilə edib və nəticədə PYD liderləri, o cümlədən, təşkilata “ərəb baharı” prosesində rəhbərlik etmiş Saleh Müslim İraqa qaçıb. Həmin illərdə PYD Şimali İraqa PKK-nın əsas düşərgəsi olan Qəndil dağlarında yerləşib.

2004-cü ildə PYD daxilində parçalanma baş verib, ikinci təşkilat yaransa da, tezliklə ayrılan qrupun lideri Kamal Şahin 2005-ci ildə PKK tərəfindən qətlə yetirilir.

“Ərəb baharı” kürdlər üçün necə “şansa” çevrildi?

2011-ci ilin martın 15-də Suriyanın cənubunda başlayan etirazlar tezliklə bütün ölkəni bürüyən müharibəyə çevrilib. Maraqlıdır ki, Suriya kürdləri arasında islamçı qruplar olsa da, sonradan bu qruplar və onların liderləri sıradan çıxarılır və qısa müddətdə PYD Suriyanın şimalında kürdlərin əsas hərbi-siyasi təşkilatına çevrilir. 

PYD və PKK nə qədər yaxındır?

Suriya kürdlərinin əsas siyasi təşkilatı olan PYD, yəni tam adı Demokratik Birlik Partiyası (kürdcə adı: Partiya Yekitiya Demokrat - PYD) 2003-cü il oktyabrın 17-də yaradılıb. Maraqlıdır ki, PKK lideri Abdullah Öcalan 2002-ci il fevralın 16-da vəkilləri vasitəsilə yeni təşkilatların qurulması təlimatını göndərib.

Həmin ilin 1-4 aprel tarixlərində PKK-nın 8-ci qurultayı keçirilib və bu qurultayda təşkilatın İran, İraq və Suriya kimi ölkələrdə yan təşkilatları qurulub. PYD də məhz bu təlimatla yaradılmış qurum olub. Təbii ki, PYD-nin parlaq dövrü Suriyada xaos başladıqdan sonra, yəni 2011-ci ildən hesablanır.

Ancaq PYD-nin Suriyadakı kökləri 1980-ci illərə, “soyuq müharibə” illərində SSRİ və NATO-nun Yaxın Şərq “cəbhəsi” Suriya və Türkiyə sərhədləri olduğu zamanlara gedir. Həmin illərdə Öcalan PKK-nın bir sıra fəaliyyətlərini Suriya ərazisində həyata keçirib. 1998-ci ildə Adana anlaşması imzalanana qədər Suriya hakimiyyəti müəyyən formada PKK-ya dəstək verib.

Tezliklə nəzarət etdikləri əraziləri Afrin rayonunda İraq sərhədinə, cənuba doğru isə Deyr əz-Zora qədər genişləndirən kürdlər faktiki olaraq hazırda Suriyada hökumətdən sonra ən çox əraziyə nəzarət edən hərbi-siyasi gücə çevrildilər.

2017-ci ildə isə İŞİD-in Suriyadakı “paytaxtı” Raqqanı ABŞ qüvvələrinin dəstəyilə ələ keçirən kürdlər artıq bütün dünyanın hesablaşdığı hərbi-siyasi gücə çevrilmişdilər. 2015-ci ildə Suriyanın şimalında kürdlər nəzarət edən bölgədə digər etnik qrupların, o cümlədən, qismən türkmən, ərəb, süryani və ermənilərin də iştirak etdiyi “Suriya Demokratik Qüvvələri” adlı koalisiyanı yaratmaqla faktiki olaraq muxtariyyətə doğru bir addım daha yaxınlaşdılar. 

Ancaq 2019-cu ilin 9 oktyabrında başlayan “Barış pınarı” əməliyyatı böyük mənada kürd muxtariyyəti ideyasını laxlatdı. Türkiyə Suriya kürdlərinin SDQ adı altında olmasına baxmayaraq, əslində, PKK terror təşkilatının Suriya qolu adlandırır və Suriya ilə Türkiyə sərhədinə PYD/YPG-nin nəzarət etməsini özü üçün təhlükə elan etdi.

Özünü İslam Dövləti adlandıran hərbi qruplaşmanın keçmiş lideri Əbu Bəkr əl-Bağdadinin bacısı Suriyanın şimalında saxlanıb, Türkiyə rəsmiləri deyir.

Yerli və beynəlxalq medianın istinad etdiyi rəsmilər 65 yaşlı Rasmiya Awad adlı qadının bazar ertəsi Azaz şəhəri yaxınlığındakı basqında tutulduğunu söyləyib.

Türkiyə rəsmiləri bu həbsin İŞİD haqqında vacib məlumat toplanmasına yardım edəcəyini bildirib, media yazır.

Bağdadi ötən ay ABŞ ordusunun Suriyanın şimal-qərbində keçirdiyi əməliyyat zamanı özünü öldürüb.

Onun ölümü ABŞ prezidenti Donald Trump-ın qələbəsi kimi qarşılansa da, tənqidçilər İŞİD-in Suriyada və başqa yerlərdə hələ də təhlükə kimi qaldığını iddia edirlər.

Bir Türkiyə rəsmisi Reuters xəbər agentliyinə deyib ki, Bağdadinin böyük bacısının həbsi "İŞİD-in daxili işlərinə" aydınlıq gətirə biləcək.

Bağdadinin bacısı haqqında az şey məlumdur. BBC hələ ki, həbs olunan qadının şəxsiyyətini müstəqil mənbələrlə təsdiq edə bilməyib.

ardı var

London Beynəlxalq Strateji Araşdırmalar İnstitutunun (IISS) hazırladığı araşdırmaya əsasən, Yaxın Şərq bölgəsində nüfuz uğrunda mübarizə aparan İran öz rəqibi Səudiyyə Ərəbistanına qarşı strateji çəkişməni qazanmaqdadır.

İranın bölgə rəqibləri, əsasən Britaniyadan alınan Qərb silahlarına milyardlarla dollar vəsait sərf ediblər.

Lakin sanksiyalara məruz qalan İran bu xərclərin yalnız bir hissəsilə, regionda öz strateji üstünlük mövqeyini uğurla təsbit edə bilib.

İran geniş nüfuz sahibidir və Suriya, Livan, İraq və Yəmən məsələsinə gəlincə, hətta həlledici təsirə malikdir.

ardı var

Eastnews.org-un verdiyi xəbərə görə, BMT-nin uşaq fondu UNICEF dünyadakı uşaq ölümlərilə bağlı hesabat hazırlayıb.   Hesabatda vurğulanır ki, dünyada hər 11 saniyə ərzində 1 uşaq ölür.   "Münaqişə zonalarında bu ölümlər daha çox müşahidə olunur. Uşaqlar valideyn nəvazişindən çox uzaqda qalırlar", - deyə hesabatda diqqətə çatdırılır.   Qeyd olunur ki, müharibələr bu ölümlərin başlıca amilidir. Mənbə: https://eastnews.org/news/40154

Eastnews.org-un verdiyi xəbərə görə, İsraildə keçirilən erkən seçkidən sonra kilid mövqedə olan partiyalardan Birgə Ərəb Siyahısı Bloku Netanyahunun ən böyük rəqibi Qantz rəhbərliyindəki ittifaqa dəstəyini açıqlayıb.   İsraildə 17 sentyabrda təkrarlanan erkən seçkidən sonra heç bir partiyanın hökuməti quracaq əksəriyyəti əldə edə bilməməsi səbəbindən "siyasi dalan" yaşanır. Ölkədə "Koalisiya hökumətinə kim baş nazirlik edəcək?" mübahisəsi davam edir.   İsrail vətəndaşı olan fələstinliləri təmsil edən 4 partiyadan ibarət Birgə Ərəb Siyahısı Bloku bazar günü (22 sentyabr) Mavi-Ağ İttifaqı lideri sabiq Baş Qərargah rəisi Benni Qantza yeni hökuməti qurması üçün dəstək verib.   Seçki nəticələrinə görə Birgə Ərəb Siyahısı 120 yerlik İsrail parlamenti Knessetdə 13 deputat yeri qazanaraq parlamentin ən böyük 3-cü qrupu olmuşdu.   Siyahının dəstəyi ilə Qantzın liderlik etdiyi mərkəz sol bloku dəstəkləyən deputat sayı 57-yə qalxıb. Sağ qanada liderlik edən Baş nazir Netanyahunu isə hazırda dəstəkləyən 55 deputat var.   Ərəb ittifaqının Qantza dəstək verməsinin ardınca nəzərlər keçmiş müdafiə naziri Aviqdor Libermanın 8 deputatının seçildiyi partiyasına çevrilib. Liberman hələ ki, Qantz və ya Netanyahuya dəstək açıqlaması verməyib. Mənbə: https://eastnews.org/news/40226

Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı arasında 20 razılaşma imzalandı Eastnews.org-un verdiyi xəbərə görə, Rusiya dövlət başçısı Vladimir Putin 12 ildən sonra Səudiyyə Ərəbistanına səfər reallaşdırıb. Bildirilir ki, Rusiya Federasiyası Prezidenti Vladimir Putin Səudiyyə Ərəbistanı kralı Salman ibn Əbdüləziz və vəliəhd şahzadə Məhəmməd ibn Salmanla görüş həyata keçirib. Vurğulanır ki, görüşlər zamanı iki ölkə arasındakı münasibətlər, qarşılıqlı əlaqələr və əməkdaşlıqlar müzakirə olunub. Qeyd olunur ki, səfər zamanı hər iki ölkə arasında 20 razılaşma imzalanıb. Mənbə: https://eastnews.org/news/40795

Eastnews.org-un verdiyi xəbərə görə, noyabr ayında Çilidə keçiriləcək OPEC toplantısı çərçivəsində Çin və ABŞ arasında ticarət sazişi imzalanacağı bildirilib. Bu barədə "South China Morning Post" qəzeti məlumat yayıb.   Məlumata görə, müqaviləni ABŞ Prezidenti Donald Trump və Çin Xalq Respublikası Si Cinpin imzalayacaq.   Razılaşmaya görə, Çin ABŞ-dan 40-50 milyard dollar arasında kənd təsərrüfatı məhsulları alacaq və Vaşinqton Çinə tətbiq olunan tarifləri dayandıracaq. Mənbə: https://eastnews.org/news/41217

Eastnews.org-un verdiyi xəbərə görə, İsrail Baş Naziri Təl-Əvivdə hava bazasına səfəri zamanı İran və ya ərəb ölkələri ilə baş verə biləcək müharibədə qalib gələcəklərini iddia edib. Bu barədə "Samanews" saytı məlumat yayıb. Məlumata görə, Binyamin Netanyahu qərargah rəisi Avi Koçavi və hərbi hava qüvvələri komandiri Amixam Norkin ilə birlikdə "Belmahim" hərbi hava bazasını ziyarət edib. Binyamin Netanyahu çıxışı zamanı bildirib ki, İsrailə qarşı müharibə olarsa, İsrail İran və ya ərəb ölkələri üzərində qalib gələcək: "Bu aviabazanın silahları və digər inkişaf etmiş silahlar müharibədəki qələbəni təmin edir". Qeyd edək ki, "Belmahim" işğal altındakı Fələstinin Rişon Lesion yaxınlığındakı hərbi hava limanı və kosmik agentlikdir. Mənbə: https://eastnews.org/news/41126

Putin Yaxın Şərqdəki kilsələrin başçıları ilə görüşəcək  Eastnews.org-un verdiyi xəbərə görə, Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin Macarıstana səfəri zamanı Yaxın Şərq xristian kiləsələri başçıları ilə görüşməyi planlaşdırdığı bildirilir. Bu barədə Rusiya Prezidentinin mətbuat katibi Dmitriy Peskov məlumat verib. “Macarıstanın Baş Naziri Viktor Orban tərəfindən təşkil edilən çox maraqlı, Yaxın Şərqdəki xristian kilsələrinin rəhbərləri ilə görüş olacaq. Bilirsiniz ki, ümumilikdə Rusiya Yaxın Şərqdəki xristian kilsələrini qorumaq üçün çox iş görür, Suriyada çox şey etdi, ona görə də görüş maraqlı olacaq”, - deyə Dimtriy Peskov bildirib. Mənbə: https://eastnews.org/news/41229

Eastnews.org-un verdiyi xəbərə görə, "Twitter" öz platforması əsasında bütün siyasi reklamların yerləşdirilməsinə qadağa haqqında qərar qəbul edib.   "Facebook"a siyasi bəyanatlara görə təzyiqdən sonra "Twitter"in banisi Cek Dorsi, bu geniş istifadə olunan tətbiqdə siyasi reklam qadağan edib.   Qeyd edək ki, məhdudiyyətlər 22 noyabrdan tətbiq ediləcək. Mənbə: https://eastnews.org/news/41266

Eastnews.org-un verdiyi xəbərə görə, Avropa İttifaqı (Aİ) məlumat yayımlayaraq, Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentliyin argentinalı diplomat Rafael Mariano Qrossini yeni sədr seçməsini müsbət qarşıladıqlarını açıqlayıb. Məlumatda Brüsselin yeni sədrlə əməkdaşlıq edərək, İran ilə imzalanan nüvə razılaşmasını olduğu kimi qorumağa çalışmaq istədikləri qeyd edilib. Verilən məlumatda Aİ-nin nüvə razılaşmasının ciddi himayəçisi olaraq yeni sədrdən bu istiqamətdə dəstək gözlədikləri və razılaşmanın qorunması üçün tam əməkdaşlıq etməsini istədikləri vurğulanıb. Mənbə: https://eastnews.org/news/41290