Dahi Şəxsiyyət

Painter · October 19, 2015

Qəribə olsa belə bu həqiqətdir, sanıram heç utandırıcıda deyil, burda nə var ki, bəli, bir çox yazıçıların ən məşhur əsərlərini mən məhz ayaq yolunda oxumuşam. İndi özün bilən məsləhətdir, istəyirsən bura ayaq yolu deynən, istəyirsən tualet adlandır, istəyirsən mədəniyyət evi. Amma bu məkan mənim üçün şəxsən bir sehrli ərazidir. Desəm ki burada bir sirli sakitlik, daxili rahatlıq tapiram əsla yalan olmaz. Elə fəlsəfi fikirlərədə burda dalıram, dünyavi suallara cavab axtarıram. İlk dəfə Bukovski, Dovlatovla burada tanış olmuşam. Saatlarla Pasternakı, Prustu, Xeminqueyi burada mütailə etmişəm. Unitaz mənim yumşaq kreslom, tualet isə işıqlı və rahat kitabxanamdır. Arada hər hansı bir kitabdan təsirlənəndə siqaretdə çəkirəm. Düzü içəri tüstü-duman olur, eləbil tülkü boğurlar, amma dözüləndir, özümdən başqa heç kimə narahatçılıq yaratmıram. Heyhat buranında öz nanəcibləri var. Ha məni tələsdirirlər, mütləq buradan çıxartmağa çalışırlar. Təzə-təzə dəyib dolaşan yox idi, rahat içəri girib saatlarla mütəilə edir, oxuduğum əsəsrləri analiz edirdim. Sonra başladılar şübhələnməyə. Tez-tez qapını döyüb dəng eləyirdilər. Biri soruşurdu nə edirsən orada o qədər, o birisi elə bilirdi intihar edəcəm, ağlayan kim, yalvaran kim. Birdə gördün həkim qapını döyür, ya FHN-nin əmakdaşı, nə bilim arabir psixoloq gəlir, hətta bir dəfə ekstrasensdə gətirmişdilər. Mənə deyirdi güya mən özümü Dionisə bənzədirəm. Dedim ay müəllim, Dionis çəlləkdə yaşayıb, mən isə tualetdə yaşamaq istəyirəm. Çəlləknən tualetin bir xeylam fərqi var. Tez bir zamanda mənim bu qeyri-adi yaşam tərzim çatdı qonşuların qulağına. Vəlvələ düşdü məhəllənin canına. Nənəm hər gün gəlib tualetin qapısı ağzında ağlayırdı ki, ay bala qurban olaram sənə, qohum-qonşudan ayıbdır, bu nə oyundur açmısan bizim başımıza, gəl qurtar bu komediyanı, çıx oradan, tay biz biabır olduq ki. Deyirdim ay nənə, can nənə, sənə qurban nənə, sənə qohum –qonşu-əqrabanın fikri maraqlıdır ya mənim taleyim? Bəs mənim daxili mənəviyyatım, psixoloji durumum? Nənəm bir xeyli susub, gobud və xırıltılı səslə dediki, sıçasan sənin daxili mənəviyyatıva. Birdaha nənəm qapıya yaxın gəlmədi. Əvvəl yemək-içmək problemim olurdu. Sonra dedim ki, suyumu-çörəyimi qoyun qapının ağzına, təhlükə sovuşan kimi özüm götürəcəm.

Dedilər yox, biz qoymarıq sən orada duz-çörək kəsəsən. Bu bizim dinimizə, milli-mənəvi dəyərlərimizə, adət-ənənələrimizə, millimənsubiyətimizə və yenə nəsə ümumimilli-nəyimizəsə xas olan xüsusiyyət deyil. Elə bildilər məni sındıracaqlar, hətta getdilər polis çağırdılar, sahə rəisin. Polis gəlib eyni sözləri mənə təkrar edəndən sonra, hədələdi, qapını sındırcaqını dedi, sonra gördü bir çarə yoxdur, başıxarab adlandırıb getdi. Amma getməmişdən qabaq bu məsələnin ailə-məişət zəmnində baş verdiyini diqqətə çatdırıb, belə hallara görə polisi narahat etdiyimizə görə yaxşı cərimədə yazdı.

Bütün bu baş verənlərdən, mənim bu həyat tərzimdən ən çox əziyyət çəkən mənim yaşlı babam idi. Kişi böyük vətən müharibəsində vuruşmuş, Russiyanın sərt soyuqunu, qarlı-tufanlı, boranlı çöllərini arşın-arşın gəzmişdi. Qocalana yaxın böyrəklərində, prostatında ciddi problemlər yaranmışdı. O üzdəndə tez-tez ayaq yoluna dəyməyə vərdiş etmiş kişinin, mənim orada məskən salandan sonra qanı lap qaralmışdı. Bir neçə dəfə məlum səbəblər üzündən qonşuya getsədə, Xuruşovun atasını söyə-söyə geriyə dönmüşdür. Deyirdi, Xuruşev bu evləri tikmişdi müvəqqəti. Sonra camaatı aldatdı, o enlikdə imperiyanın xalqını məhkum elədi quşxanalarda yaşamağa. Ay bala, o boyda Hitler məni məyuss edə bilmədi, o qəddarlıqda müharibədən canımı qurtardım, amma gəlib bu yaşımda sənin kimi nanəcibin əlində qalmışam. Çıx rədd ol ordan, bəsdir bizi avara elədin. Babam başladı hönkür-hönkür ağlamağa. Babamın bu sözlərindən sonra ev əhli cuşa gəldi. Hərə bir şüar başladı qışqırmağa. Birləşib qapını sındırdılar, məni zorla tualetdən çıxartdılar.

Bir- iki gün vurnuxdum-vuruşdum, gördüm yox-e, alınmır, qardaş qala bilmirəm, yaşaya bilmirəm, nəfəsim darılır, kafam yarılır, əzab çəkirəm, cırılıram, zəhləm gedir bu cəmiyyətdən, qaçıb təzədən girdim tualetə. Səhər babam yenə özünü rahatlamağa gələndə gördü qapı bağlı yenə dilxor oldu.

Yediyim kötəklərdən hələdə bütün bədənim ağrıyırdı. Gözlərimin altı göyərmişdi. Dişimin biri hətta sınmışdı. Ev əhlinin mənimlə müharibəsi təzədən başladı. Dedilər səni aclıqla sınağa çəkəciyik. Yemək verməyəcəyik. Su verməyəcəyik. Dedim nə istəyirsiniz edin, suyu krantdan içəcəm, yeməkdə ki, pox yeyəcəm. Guya sizin hər gün min dəfə pox yeyənlik eləmirsiz ki? Məndə sizin bir qoluvuz. Nə isə, gördülər düzələn deyiləm, tutduğumdanda bərk yapışmışam, əl çəkdilər məndən. Elə başa düşdüm ki mən qalib gəlmişəm. Bu mikro zəfər məni necə ruhlandırdısa, hisslərimi cilovlaya bilmədim. Əvvəl istədim qışqırım “ура” , sonra fikirləşdim ki, bir az şit alınar, bir dəki ayaq yolunda nə ura! Bir az yaraşdırmadım. Qışqırdım ki, mən dahiyəm! Bəli, mən dahiyəm! Bu millətə dahi lazımdır. Dahi şəxsiyyət! O da ki mən!

Gördüm susqunluq davam edir, dahada həvəsləndim, cuşa gəldim, tüklərim ürpəşdi. Bir topa insanın sənin dahiliyini susqunluqla qəbul etməsi adama məxməri kayf verir. Mənim ruhumun diyareyası davam edirdi.

Bəli, mən dahi şəxsiyyətəm! Bütün dünyanın dahiləri, sokakdan, dağ-kəsəkdən, xarabalıqdan, zibillikdən gəlib. Mən isə ayaq yolundan, tualetdən gəlirəm. Bu xalqa dahi şəxsiyyət lazımdır! Dahiliy isə bir möhürdür. Rəngi solmayan, silinməyən möhür. Tay bilmədim evdəkilər tualet məsələsin necə həll etdilər. Amma mənə bir xeylam dəyib dolaşan olmadı. Gecələr hamı yatanda, tez çıxıb əlimə düşən kitabları yığırdım tualetə. Kitab oxumaq mənim üçün olmuşdu nəşə. Yəni həm kayf tuturdum, həmdə zehnim daha sərrast işləyirdi. Özümdən asılı deyildi, gərək nə isə oxuyaydım. Babamın sosializm, bolşevizm, komunizm haqqında bir topa kitabını piramida fason yığmışdım yanıma. Birini bağlayıb qırağa atan kimi, dərhal ikincisini açırdım. Elə birinci siqnalda babamdan gəldi. Deyəsən kişi mənim dahiliyimi şüuraltı artıq qəbul eləmişdi. Və bu dalğa evin digər sakinlərinidə artıq tərpədmişdi. Babam deyirdi dəyməyin ona, deyəsən həqiqətən bu nəsildən bir dahi çıxacaq. Kişi taburetkasın qapımın arxasına qoyub, saatlarla bolşevizimdən, sosializimdən, Lenindən, Troçkidən, Zinovyevdən , Kamenivdən mənimlə söhbətlər aparırdı. Məndə sosial-bolşevik təfəkkürü, inqilabçı qığılcımı axtarırdı. Mənsə dahiliydən elə hey dəm vururdum. Qocanın, ev ağsaqqalının bu dahiliyi sözlədə olmasa, susqunluqla belə qəbul etməsi, onun evdə olan sarsılmaz avtoriteti məni dahiliyə bir addım irəli atmışdı. Babam mənim artıq PR menecerim olmuşdu. Amma bir şeydə mənə artıq məlum idi, insan gez-tez ətrafadakılar onu nə sanırsa, onada çevrilir. Yəni mən bir dahi olmasamda, evdəkilər məni dahi deyə-deyə dahi edəcəklər. Təki mən özüm buna inanım. Bütün daxilim və varlığımla. Onları inandırmaq isə işin ən asandıdır. Yəni tualetdə yaşayanı, dəli deyə-deyə dəli etmək olar. Eyniylə dahi deyib durmaqla, dəlilikdən dahiliyədə addatmaq mümkündür. Birdə ki, elə onsuzda dəlilikdən dahiliyə də bircə addımdır.

Dahiliyin etolonu yoxdur. Dahiliyin parametrləri ölçülməyib, tezisləri öyrənilməyib. Dahilik geniş anlayışdır. Onun qanunları yazılmayıb. Düsturu kəşf edilməyib. Kimsə qulaq kəsməyi, qara kvadrat çəkməyi, spermanı boyaya qatmağı dahilik saya bilər. Başqası üçünsə bu dəlilik, anormallıq, manyaklıqdır. Deməli insan boş yerdən də dahi ola bilər. Yəni həttda dahilik kimi ölçülməyən bir hərəkət etdikdə belə. Yəni lazım gəldikdə nəcis ifraz etməyi belə dahilik saymaq olar. Təki buna əvvala özün inanasan, sonra isə ətrafdakilarını inandırasan. Qalanı isə texniki məsələlərdir. Sənin dahiliyin küləkli havada dənizə bənzəyəcək. Dalğa-dalğa örtəcək şüurları, dərrakələri, düşüncələri.

Günlər ötdükcə qapının o tayında olsam belə, evdə abu-havanın dəyişdiyini peysərimlə hiss edirdim. Söz-söhbət səngimişdi. Düzü bu çovğundan qabaq sakitliyədə bənzəyirdi, amma bilimirəm nə səbəbdənsə mən hiss edirdim ki, onlar mənim dahi olmağımla barışıblar. Artıq bu adi hall almışdır. Bu isə əla demək idi. Hər bir yenilik insanda qorxu, həyacan, stress, narahatçılıq yaradır. Uzağı öyrəşənə qədərdir. Adiləşən bir xəbər apatiya yaradır. Apatiya isə laqeyidsizklik, mənasızlıq törədir. Bu isə insan təfəkkürünün süqutudur. Ən güclü psixoloji silahdır. Ən bərk yuxu dərmanıdır. Trantalizatordur.

Zaman keçdikcə kitab mütayilə etmək daha asan başa gəlirdi. Heç kim müdaxilə etmirdi. Narahat edən yox, qapını sındıran yox, səsküy yaradan yox. Daha insan övladına nə lazımdır? Amma gecənin bir vaxtı Pasternakın “Həkim Jivaqo” əsərini mütailə edərkən birdən anladım ki, mən yazıçı olmalıyam. Yəni mən onsuzda dahiyəm və ona görədə dahi yazıçı olmalıyam. Bu hissin mənə hardan gəldiyini, nədən doğduğunu, kimdən boylu qaldığımı əvvəl-əvvəl anlamadım. Bircə onu tam dəqiq və qərəssiz bilirdim ki, mən yazıçı olmalıyam. Özüdə dahi yazıçı.

Babamın təkidi ilə, mənə bir köhnə laptopda tapıb gətirdilər. Dedim internetdə oxuyum görüm kim nə yazır, baxım nə gündədir bizim ədəbiyyat. Kişi məsləhət gördü ki, bala gəl çıx oradan, rahat otağımda işlə. Dedim yox babacan, mən burdan, yəni tualetdən ilhamlanıram. Bir dəki yeyib-içən, çalıb-oynayan, toyxanalara üç yüz adam yığan cəmiyyətin yazıçısıda ədəbiyyata tualetdən gələr. Bu daha simvolik olar. Bir iki gecə interneti ələk-vələk elədim. Gözlərimə oxumaqdan qan dolmuşdu. Başım gicəllənirdi. Ürəyim bulanırdı. Ağzım qurumuşdu. Anladım ki, müasir ədəbiyyatımız elə unitazın suyu kimidir. Səs var, amma faydalı iş əmsalı içməli sudan konstruktiv fərqlənir. Yenilik lazım idi. Yeni nəfəs. Ağır-ağır sözlər axtarmaqla, saatlarla lüğət araşdırmaqla ədəbiyyat olmur. Ədib gərək öz dünyasını yaratsın. Bu minvalla başladım yazmağa.

Mən yazırdım. Gecə-gündüz, səhər –axşam yazırdım. Bəzən mənasına belə varmadan yazırdım. Bitirdiyim qısa hekayələri çevik redaktə edib, göz ucu düzəlişlər verib yerləşdirirdim internetdə. Qısa bir zamanda populyarlıq gözləyirdim. Düşünürdüm ki, mənim tualetimim qapısının ağzı dolu olacaq oxucularımla. Düzünü desəm, hekayə yazmadığım vaxtlarda, qol çəkməyi öyrənirdim. Dovlatov dayı demişkən, istənilən imza, avtoqraf olmaq arzusundadır. Fikirləşirdim ki, oxucu kütləsi qarşısında biabır olmamaq üçün gərək gözə gəlimli imzam olsun, qısası avtoqraf verməyi məşq edirdim. İmzamı maşınlarının arxasına, qolunun üzərinə döydürənləri həsrətlə gözləyirdim. Amma zaman keçdikcə nə mənim, nə də babamın ümüdləri doğrulmurdu. Nə bir jurnalist, nə bir aparıcı, nə telekanal, nə də oxucu kütləsi tualetin qapısı ağzında görünmədi. Məyus olmuşdum, bu səssizlik məni boğurdu. Öz personama maraq yarada bilmədiyim üçün ruhdan düşmüşdüm. Heçnə anlıya bilmirdim. Bur gün hekayələrimdən birinə anonim oxucu resenziya yazmışdı. Mənə təkidlə bir daha yazmamağa, bu işdən vaz keçməyə, özümü biabır etməməyi məsləhət görürdü. Güyamiş çox şit və mənasız hekayələrim var. Onunla razılaşa bilməzdim. Guya ki, bizim televiziyada şit və savadsız aparıcı azdır. Bəs verlişlər? O qədər mənasız verlişlər necə olsun. Niyə onlara bir nəfər çıxıb demir ki, ay camaət, bəsdüründə, qurtarunda, bir az beynimizi işlədəkdə. Adam nəqədər çalıb oynayar, əzaların işlədər? Mən hələ müğənniləri demirəm. Onların sözlərin millət aforizmə çevirib, sitatların internetdə bölüşürlər. Bəs onlara niyə irad tutan yoxdur? Hələ bir camaata yaşamağıda öyrədirlər. Artıq dahi yazıçı ola bilmədiyimi anlamışdım. Buna vaxtımı sərf etməyi, potensialımı yandırmaq istəmirdim. Amma cəmiyyətdə yazıya və ümumilikdə kitaba qarşı olan latent nifrət məni düşündürürdü. Bunu başa düşmək o qədərdə çətin deyildi. Çün ki, problem məndə deyildi, məsələ kitabda idi. Mənim kimi yüzlərlə yazar, qələm sahibi oxunmurdu. Diqqətdən kənarda idi. Özləri yazıb, özləri oxuyurdular. Paralel isə toplumu müğənnilərin həyatı, qalmaqalı, alt paltarının qiyməti və maşınlarının rəngi maraqlandırırdı.

Rey Bredberini, Djordj Orueli oxuyub cuşa gəldim. Qəlbimdən bu cəmiyyətdə kitabın niyə ölməsinə aydınlıq gətirmək gəldi. Bunu mən etmiyəndən sonra, kim edəcəkdi? Yazımı bir neçə internet-qazetə göndərsəmdə, təəssüf işıqlandıran olmadı. Amma qaralama forması məndə qalıb.

Kitaba nekroloq.

Kitab ilk növbədə kağızdır. Kağız isə alovlanmaq ixtiyarındadır. Təki ona qığılcım verən olsun. Bütün böyük yanğınlar xırda qığılcımdan başlayıb. Bütün böyük İnqilablar isə kiçik kitablardan. Xırda kitablar iri inqilab tonqalı alışdırmaq gücündədir. Amma bu tonqal zehinlərdə, beyinlərdə alışır. Alovun yaranması üçün üç ünsür tələb olunduğu kimi, kitab, beyin və qığılcımda İnqilab alovu yaradır. Cəmiyyət barikadasın kitablardan qurmursa, deməli onun İnqilab alovuna ehtiyacı yoxdur. Əgər kitab beyinlərdə alov yarada bilmirsə, o çevrilir olur adi kağız, misstik qüvvəsin itirir, səmaviliy enerjisin puça buraxır. İndi ondan yalnız tualetlərdə isitifadə edəcəklər. Aftafasız əyalət kafelərinin tualetrində istifadə etdikləri kimi.

(Bir neçə il bundan qabaq, belə yol qırağı kafelərdən birinin tualetində Eseninin şeirlər toplusuna rast gəlmişdim. Aman tanrım, Esenindən anal dəliyini silmək üçün istifadə edən cəmiyyətin axırı haradır fikirləşib, dalı poxlu minmişdim avtobusa)

Bu nekroluqdan sonra dahi yazıçı versiyasından vaz keçdim. Indi məni artıq başqa ideya ağuşuna almışdı. Mən yenədə dahiliyimdəm imtina etmirdim. Mən siyasətçi, daha doğrusu, dahi siyasətçi olmaq istəyirdim.

(ardı var...)