Sveyqin Mistikası

[monashka12]

1906-cı ildə Stefan Sveyq Berlin Krallıq Teatrından məktub alır. Üç ay əvvəl bitirib bir neçə teatra yolladığı “Tersites” adlı pyesini teatr repertuarına salmağa razı olmuşdu. Özü də baş rolu dövrün məşhur aktyoru Adalbet Matkovski canlandıracaqdı. Gənc dramaturq üçün bundan böyük şad xəbər ola bilməzdi. Zarafat deyil, pyesi Berlin Krallıq Teatrında oynanılacaq. Bu, Sveyq üçün misilsiz şöhrət demək idi. Məşqlər gedir. Gün tamam olub vədə yetişir. Sveyq Vyana- Berlin qatarında yataqlı yer ayırtdırır. Lakin son dəqiqədə aldığı teleqram Sveyqi səfəri təxirə salmağa məcbur edir. Teleqramda Matkovskinin xəstələnməsinə görə tamaşanın təxirə salındığı yazılır. Sveyqə elə gəlir ki, tamaşanı vaxtında hazırlayıb bitirə bilmədklərinə görə bu cür bəhanəyə əl atıblar. Lakin bir həftə sonra Sveyq qəzetlərdən dövrün ən böyük aktyoru Adalbet Matkovskinin dünyasını dəyişməsi xəbərini oxuyur.

 

Dövrün başqa bir məşhur aktyoru isə Cozef Keynz idi. Sveyq həvəsdən düşdüyü bir vaxt Keynz Sveyqin dostlarından biri ilə xəbər yollayır. O Keynz ki, Sveyq hələ yeniyetməliyindən onun sənətinin heyranı idi. Keynz mərhum Matkovskidən fərqli olaraq Axillesi deyil, Tersitesi oynamaq istədiyini və dərhal Burq Teatrıyla danışacağını bildirir. 

Lakin rəhbərlik tamaşanı səhnələşdirməyə razı olmur. Keynz məyus olsa da vəziyyətdən çıxış yolu tapır. Sveyqdən xahiş edir ki, onun üçün monopyes yazsın. Nəzm formasında, pilləli lirika şəklində, onun danışıq texnikasını mükəmməl sürətdə əks etdirəcək bir tamaşa. Bu təklif Sveyq üçün çox böyük bir lütf idi. Odur ki, düşünmədən razılaşır. Üç həftə sonra Sveyq aktyora iki lirik-dramatik monoloq əlavə edilmiş, Rokoko dönəmində baş vermiş bir pyes təqdim edir. Pyesi bəyənən Keynz əsərin nə vaxta tam bitirəcəyini soruşur. Sveyq bir ay möhlət istəyir.  Bir ay Keynz üçün də uyğun müddət idi. Qastrola gedəcək, bir aya qayıdacaqdı. Bundan sonra pyes səhnələşdiriləcəkdi. Bir ayın tamamında Sveyq Keynzin qastroldan qayıtdığını qəzetlərdən öyrənir. İki gün sonra aktyoru görmək üçün “Saçer” otelinə gedir. Sveyq aktyorla görüşmək istədiyini deyəndə resepsionda ona bildiririrlər ki, Keynzi bu səhər sanatoriyaya yerləşdibilər. Ertəsi gün Cozef Keynz xərçəng xəstəliyindən əməliyyat olunur. Sveyq xəstəni ziyarət edir. O, sınıxıb qocalmış xəstəni görəndə bütün ümidləri məhv olur. Aktyor isə elə hey bu pyesi oynamaq üçün Tanrıdan güc istəyir. Aktyorun son arzusu gözündə qalır. Sveyq premyeraya yox, dəfnə gedir.

 

Almaniyanın iki məşhur aktoyu onun pyesinin məşqindən sonra ölmüşdülər. Sveyq özü özündən qorxuya düşür və bir müddət pyes yazmaqdan əl çəkir. Ancaq bir neçə il sonra Sveyq yenidən “Dəniz kənarındakı ev”adlı pyes yazır. Və onu Burq Teatrının yeni müdiri, böyük sənətçi baron Alfred Bergerə təqdim edir. Sveyq bu dəfə pyesdə məşhur aktyorların oynamayacağına sevinir. Heç kəs ölməyəcək və onun bu axmaq mövhumatı da məhv olub gedəcək. Lakin o, dramın rejjissorluğunu və ssenarisini baron Bergerin öz boynuna götürməsini nəzərə almır. Teatr lənəti yenə öz işini görür. Heç məşqlər başlamamış Berger ölür.

 

Bundan sonra uzun müddət bu qorxu Sveyqin canından çıxmır. O, pyeslərinin lənətləndiyinə inanır. Onun tamaşalarında oynamaq istəyən məşhur insanlar ölürlər. 

 

1931-ci ildə Sveyq özünün “Yoxsulun quzusu” pyesini tamamlayıb Motkovskinin və Keynzin xələfi sayılan italyan əsilli aktyor, dostu Aleksandr Mossiyə yollayır. Bu illər ərzində Sveyqin tamaşaları dünyanın müxtəlif yerlərində səhnələşdirilsə də içindəki qorxu hələ də qalırdı.

 

Mossi baş rolu özü oynamaq istəyir. Dostunu itirməkdən qorxan Sveyq müxtəlif vairantlarla ona rədd cavabı verir.

 

Bu hadisədən 4 il sonra Mossi Sveyqə teleqram yazıb təcili görüşmək istədiyini bildirir. 1934-cü ildə Nobel almış italyan yazarı Pirandello “Kim bilə bilər” tamaşasının premyerasının Vyanada keçirilməsinə razılıq verib. Baş rolu Mossi oynayacaq. Lakin Pirandello dilin oynaqlıqlarının saxlanması məqsədilə əsəri Sveyqin tərcümə etməsini istəyir. Sveyq dostlarına rədd cavabı vermək istəmir. Həm də onun tamaşası deyildi axı. Qorxuya əsas yox idi. Razılaşır. İki həftəyə pyesi almancaya çevirir. 

Artıq tərcümə hazırdır. Məşqlər gedir. Premyeraya dövlət səviyyəsində hazırlıqlar gedir. Sveyq bu arada işləri ilə əlaqədar Vyanaya gəlmişkən dostu ilə də görüşmək qərarına gəlir. Səhər tezdən qəzeti açanda Mossinin İsveçrədə qripə tutulduğunu, məşqlərin təxirə salındığını oxuyur. Tez dostunun qaldığı otelə, ona baş çəkməyə tələsir. Lakin Mossinin hərarəti yüksək olduğundan onu görməyə icazə vermirlər. İki gün sonra Mossi dünyasını dəyişir.

 

Sonralar Sveyq başına gələn bu sirli hadisələri və dövrün məşhur aktyorları ilə olan bu qəribə münasibəti sırf təsadüf kimi xarakterizə edəcəkdi. 

Həyat istiqamətini taleyin deyil, insanın iç dünyasının müəyyənləşdirdiyini yazacaqdı.

[Pari***]

Maraqlıdır.

[gonca]

 

 

Sonralar Sveyq başına gələn bu sirli hadisələri və dövrün məşhur aktyorları ilə olan bu qəribə münasibəti sırf təsadüf kimi xarakterizə edəcəkdi. 

Həyat istiqamətini taleyin deyil, insanın iç dünyasının müəyyənləşdirdiyini yazacaqdı.

 

eledir ki var.insanin shuuralti proqrami nedirse onu da yasayir...

[Waterandsun]

Stefan Sveyqin "Amok" eserini oxumusam. Belke de indi mene o qeder de tesir etmez, lakin 10 il bundan once mutalie zamani ureyimin doyuntusunu duyurdum