Dilimizin Əsl Adı Nədir?

[_Aries_]

 

Ümumiyyətlə Türkiyənin bu məsələyə nə aidiyyatı var, anlamıram!? 

Turkiyenin aidiyyati odur ki,hal-hazirda turk dili resmi olaraq Turkiyenin dovlet dilidir. Turk diller ailesine aid olan milletlerden ise hec birinin dili turk dili adlanmir. Niye goresen diger turk dil ailesine aid olan diger xalqlar oz dillerini resmi olaraq turk dili adlandirmir goresen?

[bergman]

Siz zehmet deyilse menim yazdiqlarimi bir de diqqetle oxuyun ve analiz edin. Mesele dialektde deyil, dilimizin umumiyyetle ferqli dil olmasindadir.

Qaldi ki,turklerin bura gelme olmamasi meselesine bu barede Sunyata yazdi. Buna gore de ona teshekkur edirem. Size ise meslehet gorurem ki,ne baredese bele pafoslu cixish etmekdense turklerin ve bizim tariximiz barede bir az daha cox oxuyasiniz. Bizim indiki erazimizde yerli etnik tayfalar hele cox qedimden movcud olub,turkler ise sonradan gelmedirler indiki erazilierine.

 

Aries bəy, əvvəla sırf elmi cəhətdən yanaşdıqda, Anadolu, İraq, İran, Suriya və Azərbaycanda etnik Türklərin danışdığı dil ümumi eyni bir dilə aiddir şivələr toplusudur. Lakin, Türkiyədə İstanbul şivəsi əsasında bir ədəbi dil qəbul edilib, güclü purizm siyasəti və digər bir yandan da fransızcadan alınmalarla müasir Türkiyə Türkcəsi qurulub. Azərbaycanda isə Şirvan ləhcəsi əsasında 1930-cu illərdən etibarən ayrı bir ədəbi dil yaradılıb və burada isə Türkiyənin əksinə, ruslaşdırma və anti-purist siyasət yürüdülərək müasir ədəbi dilimiz formalaşdırılıb. Bu ədəbi normalar həqiqətən də fərqlidir, ancaq dil özü yalnız bu normalardan ibarət deyil, ləhcələr və şivələr səviyyəsində Anadolu, İraq, Suriya, İran və Azərbaycan arasında bütöv bir dialekt kontiumu var. 

[bergman]

Turkiyenin aidiyyati odur ki,hal-hazirda turk dili resmi olaraq Turkiyenin dovlet dilidir.

Və? Bu bizə öz dilimiz adından vaz keçməyə əsas verirmi ki? Almaniya və Avstriyanın da dövlət dilləri eyni adlanır - Alman dili. 

 

 

 

 Turk diller ailesine aid olan milletlerden ise hec birinin dili turk dili adlanmir. Niye goresen diger turk dil ailesine aid olan diger xalqlar oz dillerini resmi olaraq turk dili adlandirmir goresen?

Çünki digər Türk xalqlarının öz adları var - Türkmən, Özbək, Qazax, Noğay və b. Və bu adlar onların həqiqi tarixi adlarıdır, bizdə isə tarixi və həqiqi adımız Türk ola-ola biz Sovetlərin bizə qəbul etdirdiyi süni addan istifadə etməyə davam edirik, halbuki öz millətimizin əksəriyyəti qətiyyən bu sovet terminindən istifadə etmir. Mən yenə də İrandakı soydaşlarımızı nəzərdə tuturam.

[bergman]

Sovet tərəfindən rus dili adlandırılmayıbki. Öz vətənimizin adına adlandırılıb.

 

Fərq etməz, əsas odur ki, dilimizin adına kənar müdaxilə olub və müstəmləkəçi bir rejim tərəfindən dilimizin min illik adı dəyişdirilib. Üzr istəyirəm, Pari xanım, əgər sabah kimsə hansısa bir vəziyyətdə sizin adınızı dəyişdirib (sizin icazəniz olmadan!), məsələn, xalanız qızının adını qoysa, siz razılaşacaqsız? "Özgəsi deyil ki, öz xalam qızıdır da, nə fərqi var ki!?" fikri ilə !? Məncə heç birimiz belə bir şeyə razılaşmarıq, xala qızı öz yerində, ancaq hərənin öz adı var və öz adıyla saxlanılsa yaxşı olar, bizim də tarixi adımız Türkdür, bu ad ta 1930-cu illərdə işğalçı kommunist rejimi tərəfindən qadağan olunana qədər istifadə edilmiş termin olmuşdur. Güney Azərbaycanda isə günü bu gün də bu termindən istifadə edilir və orada heç kim özünə etnik anlamda "Azərbaycanlı" və dilinə də "Azərbaycan dili" demir.

[Sunyata]

 Almaniya və Avstriyanın da dövlət dilləri eyni adlanır - Alman dili. 

 

 

Bəlkə elə bu səbəbdən 2 -ci dünya müharibəsində anşlüs   baş verdi  ))

[bergman]

Bəlkə elə bu səbəbdən 2 -ci dünya müharibəsində anşlüs   baş verdi  ))

 

Bu alman millətinin təbii haqqıdır, istəsələr birləşərlər, istəməsələr birləşməzlər. Məsələn, biz də Güney Azərbaycanla birləşmək istəyirik və bunda pis bir şey yoxdur. Belə şeylərə sovet prizmasından yanaşmağı tərgitməliyik. 

[gapgara]

bergman, açdığınız mövzunu da fikirlərinizi də alqışlayıram. Hər bir sahədə olduğu kimi burda da hamı eyni fikirdə ola bilməz. Mübahisə etmək istəmirəm. Şəxsən mənə qalanda mən dilimizin "Azərbaycan dili" kimi qalmasının tərəfdarıyam. Uğurlar hər birinizə!

[bergman]

Qaldi ki,slavyanlara- ruslar,ukraynalilar,beloruslar ,sherqi Avropa xalqlari slavyanlara aiddir. Lakin onlarinin hamisinin dili slavyan dili adlanmir. Her milletin oz dili var. Hetta Belorusun ve Ukraynanin koku gedib ruslarla eyni millete cixsa da onlarin ayrica dilleri var. Onlarin dili rus dili ve ya ukrayna ruscasi,belorus ruscasi adlanmir. Konkret ukrayna ve belorus dili.

 

Çünki "Belarus" və "Ukraynalı" terminləri uydurma deyil və bütün millət tərəfindən qəbul edilmiş özünüadlandırmadır. Bizdə isə durum fərqlidir. Bizim adımız Sovet rejimi öz maraqları naminə müstəmləkəçilik dövründə bizdən ixtiyarsız dəyişdirmişdir.

[Sunyata]

Bu alman millətinin təbii haqqıdır, istəsələr birləşərlər, istəməsələr birləşməzlər. Məsələn, biz də Güney Azərbaycanla birləşmək istəyirik və bunda pis bir şey yoxdur. Belə şeylərə sovet prizmasından yanaşmağı tərgitməliyik. 

 

Birləşməyi niyə  məhz dünya müharibəsi dövünə "saldılar"  ?  Sülh dövründə bunu edə bilməzdilər ? 

 

 Dostum , sovet prizmamız  çoxdan əriyib gedib ))  Sovetin məsələyə nə dəxli var ki?  

 

Siz daha yaxşısı belə bir sualıma cavab verin , zəhmət olmasa .  Biz konkret  neçənci əsrdən özümüzü türk  adlandırmağa başlamışıq ?   Bildiyiniz kimi , "millət"  termini 19 -cu əsrin  məhsuludur.  Onadan öncə həmişə tayfa adları ilə  adlanmışıq .  Qacarlar , Əfşarlar  və s.   Bu tayfa adlarından türk adına sıçrayış neçənci əsrdə baş verib sizcə ?  Mənim bildiyimə görə  Bu Səfəvilərdən çox  -çox sonra baş verib .  Bəlkə də xanlıqlar dövründə ... 

Edited December 24, 2013 by Sunyata

[bergman]

Birləşməyi niyə  məhz dünya müharibəsi dövünə "saldılar"  ?  Sülh dövründə bunu edə bilməzdilər ? 

 

 

Həmin hadisə müharibədən əvvəl baş verib.

 

 

 

 

 

Siz daha yaxşısı belə bir sualıma cavab verin , zəhmət olmasa .  Biz konkret  neçənci əsrdən özümüzü türk  adlandırmağa başlamışıq ?   Bildiyiniz kimi , "millət"  termini 19 -cu əsrin  məhsuludur.  Onadan öncə həmişə tayfa adları ilə  adlanmışıq .  Qacarlar , Əfşarlar  və s.   Bu tayfa adlarından türk adına sıçrayış neçənci əsrdə baş verib sizcə ?  Mənim bildiyimə görə  Bu Səfəvilərdən çox  -çox sonra baş verib .  Bəlkə də xanlıqlar dövründə ... 

 

"Türk" birləşdirici adı tayfa-boy adları ilə yanaşı işlədilib. Ziddiyyət yoxdur, sadəcə əvvəl tayfa-boy sistemi var idi, hal-hazırda əvvəlki qədər aktual deyil. Yəni "sıçrayış" olmayıb, paralellik olub daima.

[Sunyata]

Həmin hadisə müharibədən əvvəl baş verib.

 

 

 

rəsmi olaraq elədir , haqlısınız . Amma , əslində  artıq 1935 - 36  - cı illərdən demək olar ki ,  2- ci dünya müharibəsi lokal formada  ( İtaliya tərəfindən ) başlanmışdı  .  

 

Amma , fərq etməz . Mən bunu yarızarafat kimi yazmışdım.  Mövzudan kənara çıxdıq )) 

[_Aries_]

Çünki "Belarus" və "Ukraynalı" terminləri uydurma deyil və bütün millət tərəfindən qəbul edilmiş özünüadlandırmadır. Bizdə isə durum fərqlidir. Bizim adımız Sovet rejimi öz maraqları naminə müstəmləkəçilik dövründə bizdən ixtiyarsız dəyişdirmişdir.

Hormetli Bergman,siz niya yanashmada ikili standarta yol verirsiniz? Ruslar ve beloruslar faktiki olaraq kokune gore eyni milletdir.Onlarin indi heresinin oz ayrica dili olmasina normal baxirsiniz. Amma bizim Qafqazda daimi yashadigimiz halda ,turklerin ise indiki erazilerine sonradan Sibir erazisinden geldiyi halda bizim dillerin eyni adlanmasini teleb edirsiniz.

Tarixe nezer salsaq gorerik bizim tarximiz cox qedim dovrlere gedib cixir.En azindan Azix magarasi paleolit dovrune aiddir ve burdan tapilna insan cenesinin ise teqriben 400 min il yashi olmasi ehtimal olunur. Turkler haqda ilk melumata ise bizim eranin 1-ci minilliyinde rast gelinir. Sehv etmiremse 5-6 esrlerden qabaq turkler haqda umumiyyetle melumat yoxdur ve butun menbelerde qeyd olunur ki,onlar Altaydan bura koch edibler.

Sadece evveller de qeyd etdim kimi bizim musair azerbaycan xalqi tarixi hadiselere gore bir cox milletlerle qarishib( hemcinin turklerle de) ve buna gore de azerbaycanlilari turklerle eyni millet qebul etmek ne derecede duzgundur?

[Az.M.F]

Albanlar qafqazdilli  tayfa birləşməsi  olub  .  Bəzi mənbələrə görə  həm də  bu taryfaların arasında türkdillilər də olub  .

Hansı mənbədə yazılıb ki,albanlar qafqazdillidir və ya qafqazdillilərin tayfa birləşməsidir? Heç bir mənbədə belə şey mövcud deyil, sadəcə 26 dildə danışan xalqdan danışılır,qafqazdilli xalqlar albaniyada yaşayan xalqlar içində olub amma azsaylı olublar dominant olmayıblar,mənbələrdə harda göstərilibsə indidə orada yaşamaqdadırlar,həmdə öz milli-mənəvi dəyərləri ilə.Aparıcı tayfalar isə Türk tayfaları olub.

Hələ Albaniyadan yüz illər əvvəl bu ərazidə e.ə VII-VI əsrlərdə Sak və Massaget (Masqut) çarlıqları qurulub.Sak-Kimmer-Masqutlar eyni xalqlardır və albaniyada  yaşayan xalqların içində də vardı,həmdə yunan mənbələrində at südü içənlərdə adlandırılır.Bu etnoslar avropa mənbələrində və araşdırmalarında Türk,Turanlı adlanır.Sonralarda buraya Qıpçaqlar, Peçeneqler, Hunlar,Savirlər,Xəzərlər və s. axın edib,daha sonrada Oğuzlar.

Ümumiyyətlə Albaniya tarixi doğru istiqamətdə araşdırılmayıb.

 

 Türk  sözü özü yalnız  6 -cı əsrdən  yaşayan tayfalara  aid edilir ki , onlarda  şimali Monqoliyadan  Altaya köçmüşdülər.  Yəni , məhz  qədim türklər  qafqaza daha sonralar  gəliblər.  Amma , hələ türk adı olmamışdan əvvəl   qədim türk tayfalarından ən qədimi Xunnu və sonra da onların  nəslindən olan Hunnlar ( Avropaya gəlib çatan , Roma imperiyası ilə müharibə edən məşhur Hunnlar )  Bütün bunlar da  e. ə.  4 -cü əsrdən əvvəl ola bilməzdi .  Amma  ,  Qafqazda  və  ön Asiyada  bizim dədə babalarımız axı həmişə olub ... Bəs onların adı nə idi ?  (  əgər türk sözü hələ yox idisə )

  

Əslində hər şey tərsinədir,Türklərin ata yurdu Ön Asiyadır,bunu təsdiqləyən çox mənbə var.Altaylara isə sonradan gediblər bir neçə min il orada yaşayandan sonra yenidən geri qayıdıblar.Arxeoloji qazıntılarda aşkarlanan Altay,Uyğur Türklərinin əjdadları Qafqaz,Ön Asiya mənşəli və avropoid irqinə mənsub olduğu təsdiqlənib.

Bunu pafos adlandıranlar əvvəlcə desinlər görək əgər doğurdanda Türklər bura bizim .e.s. gəliblərsə sadəcə bir suala cavab versinlər görək bəs Şumerlərin dilindəki türkcə sözlər haradan idi?

Bunun iki cavabı ola bilər ya Türk idilər yada Türklərlə bir arada,qonşuluqda yaşayırdılar.Bu ən azından ikinci cavabdır.

Türklər antik mənbələrdə daha çox Tur,Turlar,Turanlılar adlanır.

 

  müqayisə üçün götürək  Misirliləri .  Qədim Misirlilər , yəqin ki, bilərsiniz , nəinki ərəb , ümumiyyətlə ,  semit  deyildilər.  Sonra e.ə.  səhv etmirəmsə 2 -ci minillikdə Giksoslar tərəfindən tutulur (  onlar , yenə səhv etmirəmsə Misirin semitləşməsində iştirak edirlər ) .  Daha sonra isə  ,  orada   makedoniyalı İskəndərdən sonra   ellinləşmə gedir , sonra isə müsəlman / ərəbləşmə.  İndiki Misirlilər özlərini ərəb hesab etməklə yanaşı  Qədim Misirlilərin də onalrın ulu babaları olduğunu inkar etmirlər . 

 

hazırda  bizim dominant etnik tərkibimiz türk də olsa , türk olmayan qafqaz və iran mənşəyimizdən  də imtina etməməliyik .

 

Biz nə qədər qafqaz (qafqazdilli xalqlarla qarışmaq mənasında) və iran mənşəliyik? Antropologiya nə deyir buna heç bilirsiniz?

Bilirsinizsə xahiş edirəm izah edin.

[Az.M.F]

Siz zehmet deyilse menim yazdiqlarimi bir de diqqetle oxuyun ve analiz edin. Mesele dialektde deyil, dilimizin umumiyyetle ferqli dil olmasindadir.

Qaldi ki,turklerin bura gelme olmamasi meselesine bu barede Sunyata yazdi. Buna gore de ona teshekkur edirem. Size ise meslehet gorurem ki,ne baredese bele pafoslu cixish etmekdense turklerin ve bizim tariximiz barede bir az daha cox oxuyasiniz. Bizim indiki erazimizde yerli etnik tayfalar hele cox qedimden movcud olub,turkler ise sonradan gelmedirler indiki erazilierine.

Bəs “fərqli” dediyiniz şey nədən ibarətdir? Əgər bu “fərqli”lik dialektdə deyilsə onda belə çıxırki,başq-başqa dillərdir.Əgər doğurdanda belədirsə o zaman bir Azərbaycan vətəndaşı ilə Türkiyə vətəndaşı öz aralarında danışarkən niyə tərcüməçidən istifadə etmir?Ola bilərmi ki,iki fərqli dildə danışan adamlar həm fərqli dillərdə danışsın həmdə bir-birini rahatlıqla başa düşsün?

Bizim dövllət dilini Türk dili adının bərpa edilməsi üçün Türkiyə Türkləri kimi hansısa sözü mütləq şəkildə eyni cür tələffüz etməyimiz şərtdirmi? 

Ayrıca siz səhf başa düşürsünüz biz dilimiz Türkiyə dili ilə eyni adlansın demirik,dilimizin həqiqi adı bərpa edilsin deyirik.Bunlar arasında böyük fərq var.

 

“Pafos” sözü nəyi sübut edir? Elə çox,həmdə bir mənbədən deyil,çox mənbədən oxuduğum üçün belə düşünürəm.)

 

 

Turkler haqda ilk melumata ise bizim eranin 1-ci minilliyinde rast gelinir. Sehv etmiremse 5-6 esrlerden qabaq turkler haqda umumiyyetle melumat yoxdur ve butun menbelerde qeyd olunur ki,onlar Altaydan bura koch edibler.Sadece evveller de qeyd etdim kimi bizim musair azerbaycan xalqi tarixi hadiselere gore bir cox milletlerle qarishib( hemcinin turklerle de) ve buna gore de azerbaycanlilari turklerle eyni millet qebul etmek ne derecede duzgundur?

 

Hörmətli _Aries_,biz deyəndə kimi nəzərdə tutursunuz? Belə başa düşdüm ki siz etnik Türk deyilsiniz.

Bizim müassir xalqımız metis deyil,dövlətimizin bu günkü milli mənəvi dəyərləri,mədəniyyəti böyük ölçüdə Türk milli mənəvi dəyərləridir.Türkiyə yox Türk.

Azərbaycanda dediyim kimi qarışma olub,hansısa bölgədə qarışma mümkündür,buda təbiidir amma nə sistemli olub nədə ki deyildiyi kimi kütləvi olub.Məsələn,bu gün etnik Türklər Azərbaycanlı adı ilə qeydiyata alınır,amma başqa etnoslar öz adları ilə.Hətta talış,ləzgi,tat və s.etnik xalqların bir qismi Azərbaycanlı adı ilə qeydiyyata alınsa belə yenədə özlərini öz adları ilə adlandırır,öz dillərinidə danışır və s. Bu isə Azərbaycanlı adı ilə qeydiyyata alınanların uzaq başı 10-15 % ola bilər.

 

Sizdəndə artıq dərəcədə xahiş edirəm artıq köhnəlmiş sovet tarix konsepsiyasının uydurmalarını bir kənara atın.

Bu cür tezislərlə millətin beynini dolduran “tarixçilər” özlərini heç vaxt törəmə,soysuz saymayıblar.

Hörmətlər.

[Az.M.F]

 Siz daha yaxşısı belə bir sualıma cavab verin , zəhmət olmasa .  Biz konkret  neçənci əsrdən özümüzü türk  adlandırmağa başlamışıq ?   Bildiyiniz kimi , "millət"  termini 19 -cu əsrin  məhsuludur.  Onadan öncə həmişə tayfa adları ilə  adlanmışıq .  Qacarlar , Əfşarlar  və s.   Bu tayfa adlarından türk adına sıçrayış neçənci əsrdə baş verib sizcə ?  Mənim bildiyimə görə  Bu Səfəvilərdən çox  -çox sonra baş verib .  Bəlkə də xanlıqlar dövründə ... 

Ən azı bizim dövlətimizdə 1000 ildən çoxdur ki fasiləsiz Türk və Türk dili sözü işlənir.Bu əslində az bir vaxt deyil və sovet dövründədə asimilasiya,represiya məqsədi ilə dilin adı dəyişdirilmişdir.

 

Məsələn,X.Şirvani (XII əsr) həm özünə həmdə dilinə Türk,Türk dili deyib.

 

Bir Əcəm TÜRKÜYƏM, dəricə deyən,

Yalvac tanıyanam,Tanrı istəyən.("Tohfətul-İraqeyn")

 

Utanmazlar, məni farsca soyərkən,

Fələk TÜRKCƏ deyər onlara: "Sənsən!".(Zəmanədən şikavət)

 

 Nizami Gəncəvi.

 

«Xəzər dağından Çin suyuna qədər,

TÜRKLƏLƏ doludur bütün bu yerlər». «İskəndərnamə»

 

Şirvanşah Axistanın N.Gəncəviyə yazdığı məktubda Türk dilində yazmamağı tələb edir.

 

Kamal cövhərinin xəzinəsindən,

Gör, kimin sapına inci düzürsən.

TÜRK dili yaramaz şah nəslimizə,

Əskiklik gətirər TÜRK dili bizə.

Yüksək olmalıdır bizim dilimiz,

Yüksək yaranmışdır bizim nəslimiz.

در زیور پارسی و تازی

این تازه عروس را طرازی

ترکی صفت وفای ما نیست

 ترکانه سخن سزای ما نیست

آن کز نسبِ بلند زاید

او را سخنِ بلند، شاید

Edited December 25, 2013 by Az.M.F

[Sunyata]

Hansı mənbədə yazılıb ki,albanlar qafqazdillidir və ya qafqazdillilərin tayfa birləşməsidir? Heç bir mənbədə belə şey mövcud deyil, sadəcə 26 dildə danışan xalqdan danışılır,qafqazdilli xalqlar albaniyada yaşayan xalqlar içində olub amma azsaylı olublar dominant olmayıblar,mənbələrdə harda göstərilibsə indidə orada yaşamaqdadırlar,həmdə öz milli-mənəvi dəyərləri ilə.Aparıcı tayfalar isə Türk tayfaları olub.

Hələ Albaniyadan yüz illər əvvəl bu ərazidə e.ə VII-VI əsrlərdə Sak və Massaget (Masqut) çarlıqları qurulub.Sak-Kimmer-Masqutlar eyni xalqlardır və albaniyada  yaşayan xalqların içində də vardı,həmdə yunan mənbələrində at südü içənlərdə adlandırılır.Bu etnoslar avropa mənbələrində və araşdırmalarında Türk,Turanlı adlanır.Sonralarda buraya Qıpçaqlar, Peçeneqler, Hunlar,Savirlər,Xəzərlər və s. axın edib,daha sonrada Oğuzlar.

Ümumiyyətlə Albaniya tarixi doğru istiqamətdə araşdırılmayıb.

 

  

Əslində hər şey tərsinədir,Türklərin ata yurdu Ön Asiyadır,bunu təsdiqləyən çox mənbə var.Altaylara isə sonradan gediblər bir neçə min il orada yaşayandan sonra yenidən geri qayıdıblar.Arxeoloji qazıntılarda aşkarlanan Altay,Uyğur Türklərinin əjdadları Qafqaz,Ön Asiya mənşəli və avropoid irqinə mənsub olduğu təsdiqlənib.

Bunu pafos adlandıranlar əvvəlcə desinlər görək əgər doğurdanda Türklər bura bizim .e.s. gəliblərsə sadəcə bir suala cavab versinlər görək bəs Şumerlərin dilindəki türkcə sözlər haradan idi?

Bunun iki cavabı ola bilər ya Türk idilər yada Türklərlə bir arada,qonşuluqda yaşayırdılar.Bu ən azından ikinci cavabdır.

Türklər antik mənbələrdə daha çox Tur,Turlar,Turanlılar adlanır.

 

 

Biz nə qədər qafqaz (qafqazdilli xalqlarla qarışmaq mənasında) və iran mənşəliyik? Antropologiya nə deyir buna heç bilirsiniz?

Bilirsinizsə xahiş edirəm izah edin.

 

Albanların qafqazdilli olmadığını sizdən ilk dəfə olaraq  eşidirəm .  Mən yazmışdım ki, türk tayfaları da var idi  aralarında ,  bu da əsasən azərbaycandilli  mənbələrdəndir.   İkincisi də , mən yazmışdım ki,  məhz "türk" formasında səslənməsə də , amma türklərin əcdadları  e.ə.  4 - cü əsrdən tez olmayaraq qafqaza gələ bilərdi . Amma biz bu dövrdən də əvvəl burada olmuşuq.   Ön asiyada türklərin olması  bir versiya kimi mövcuddur , amma  ümumi qəbul olunmuş versiya  Şimali Çin , Monqoliya , daha sonra isə Altay , Sibir , Orta Asiya , Ön Asiya (Qafqaz)  ,  Avropa marşrutudur.  

Sadaladığınız türk tayfaları sadəcə daha sonra ön Asiyada peyda olub  .  ( Hunnlar ,  ...... ,  Qıpçaq və xəzərlər və s.  Nizaminin , Xaqanini dövründə  Qafqazda türklərin olmasına heç kimin şübhəsi yoxdur.  Amma  , ö türklər tam olaraq hələ buraya gələn ümumi türk tayfalarından  qəti olaraq ( azəri türkü formasında ) ayrılmamışdı . Türk  daha ümumi bir məvhum idi. 

 

Turanlı isə  ilkin olaraq İrandilli tayfalara deyirdilər . 

 

Qədim Türklər  antropoloji mənada baxın belə görünürdü  -   

 

     Türk Xaqanatının xaqanı  Gül Təkin.  Orxon Yenisey yazıları olan abidələrdən .  

 

Buradan açıq aydın görünür ki,  Qədim Türklər  monqoloid irqinə mənsub olublar.  Amma, qafqazlılar isə  avropoid.  Avropoid irqinin digər adı  da elə    qafqazoiddir.  Qafqazlılar və Türklər tamam ayri irqlərə mənsub olan etnoslardır.  Biz azərbaycanlılar ,  nisbətən tünd dərimmizə baxmayaraq indi də avropoidlərə aid edilirik .  Ön Asiyalılar ümumiyyətlə , hamısı avropoid olub .  Amma , diqqət edin  Orta Asiya və sibir türklərində monqolid əlamətləri daha çoxdur ,  bizdə isə çox cüzi  ... Hətta , Türkiyə türklərində belə monqoloidlik bizə nisbətən çoxdur . Səbəbini mən onda görürəm ki,  Türkiyə türkləri  yol üstündə "çox durmayıb"  Kiçik Asiyada məskunlaşmışlar.  Bizim əcdadlarımız (  gəlmə türklər )  isə digər yerli əcdadlarımızla qaynayıb qarışıb əsrlərlə  formalaşaraq indiki azərbaycanlıları araya gətiriblər. 

Edited December 25, 2013 by Sunyata

[bergman]

Hormetli Bergman,siz niya yanashmada ikili standarta yol verirsiniz? Ruslar ve beloruslar faktiki olaraq kokune gore eyni milletdir.Onlarin indi heresinin oz ayrica dili olmasina normal baxirsiniz. Amma bizim Qafqazda daimi yashadigimiz halda ,turklerin ise indiki erazilerine sonradan Sibir erazisinden geldiyi halda bizim dillerin eyni adlanmasini teleb edirsiniz.

Tarixe nezer salsaq gorerik bizim tarximiz cox qedim dovrlere gedib cixir.En azindan Azix magarasi paleolit dovrune aiddir ve burdan tapilna insan cenesinin ise teqriben 400 min il yashi olmasi ehtimal olunur. Turkler haqda ilk melumata ise bizim eranin 1-ci minilliyinde rast gelinir. Sehv etmiremse 5-6 esrlerden qabaq turkler haqda umumiyyetle melumat yoxdur ve butun menbelerde qeyd olunur ki,onlar Altaydan bura koch edibler.

Sadece evveller de qeyd etdim kimi bizim musair azerbaycan xalqi tarixi hadiselere gore bir cox milletlerle qarishib( hemcinin turklerle de) ve buna gore de azerbaycanlilari turklerle eyni millet qebul etmek ne derecede duzgundur?

 

Aries bəy, sizə, bizim burada "Azərbaycanlı" dediyimiz millətin böyük əksəriyyətinin özünü gündəlik həyatda "Türk" adlandırdığı məlumdurmu? Və həmçinin bu adın 1930-cu illərə qədər hətta rəsmi qəbul edilmiş bir ad olduğunu da bilirsinizmi?

[bergman]

 

 

Buradan açıq aydın görünür ki,  Qədim Türklər  monqoloid irqinə mənsub olublar.  Amma, qafqazlılar isə  avropoid.  Avropoid irqinin digər adı  da elə    qafqazoiddir.  Qafqazlılar və Türklər tamam ayri irqlərə mənsub olan etnoslardır.  Biz azərbaycanlılar ,  nisbətən tünd dərimmizə baxmayaraq indi də avropoidlərə aid edilirik .  Ön Asiyalılar ümumiyyətlə , hamısı avropoid olub .  Amma , diqqət edin  Orta Asiya və sibir türklərində monqolid əlamətləri daha çoxdur ,  bizdə isə çox cüzi  ... Hətta , Türkiyə türklərində belə monqoloidlik bizə nisbətən çoxdur . Səbəbini mən onda görürəm ki,  Türkiyə türkləri  yol üstündə "çox durmayıb"  Kiçik Asiyada məskunlaşmışlar.  Bizim əcdadlarımız (  gəlmə türklər )  isə digər yerli əcdadlarımızla qaynayıb qarışıb əsrlərlə  formalaşaraq indiki azərbaycanlıları araya gətiriblər. 

 

İrqlər iqlimin təsiri ilə formalaşırlar, lakin bu etnik mənsubiyyətə ziddiyyət təşkil etmir. məsələn, Tatarların içində bu cür tipajlardan: 

 

 

 

bu cür tipajlara qədər hər cür irqi tipə rast gəlmək olur: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Qaldı ki, biz Azərbaycan Türklərinə, bizlərdə də Turanoid irqi tipinə mənsub çox sayda soydaşımız var:

Edited December 25, 2013 by Sunyata

[bergman]

Hormetli Bergman,siz niya yanashmada ikili standarta yol verirsiniz? Ruslar ve beloruslar faktiki olaraq kokune gore eyni milletdir.Onlarin indi heresinin oz ayrica dili olmasina normal baxirsiniz.

Ruslar və belaruslar iki müstəqil etnik qrupdur və elmdə də bu cür qəbul edilib, həqiqətdə də belədir. Ayrı etnik qrupdurlar və hər birinin öz adı var. Burada qeyri təbii heç nə görmürəm.

 

 

 

 Amma bizim Qafqazda daimi yashadigimiz halda ,turklerin ise indiki erazilerine sonradan Sibir erazisinden geldiyi halda bizim dillerin eyni adlanmasini teleb edirsiniz.

Qafqazda yaşamağımızla bizim etnik adımızın nə əlaqəsi var, başa düşmədim? Ona qalsa hal-hazırda Qafqazda yaşayan əhalinin əksəriyyəti etnik Türk xalqlarıdır: Azərbaycan Türkləri - 8 milyon, Qumuqlar - 500 min, Qaraçay-Malqarlar - 300 min, Noğaylar - 100 min və müəyyən miqdarda da az-az başqa Türk xalqlarından var. 

Siz burada Türklər deyəndə Türk tayfalarını nəzərdə tutursunuzsa, bizim birbaşa əcdadlarımız olan Oğuzlar Sibirdən gəlməyiblər, onlar, yəni biz, Qafqaza və Ön Asiyaya 10 əsr bundan əvvəl indiki Xorasan, Mavəraünnəhr bölgələrindən köç ediblər/etmişik. Mən bizim dilimizin adının necəsə adlanmasını tələb etmirəm, mən dilimizin adının geri qaytarılmasını tələb edirəm, 80 il əvvəl Stalin tərəfindən yasaqlanmış adımızın. Mən sizə bir daha, 1930-cu illərə kimi bizim hətta rəsmi sənədlərdə belə adımızın "Türk" kimi qeyd olunması faktını xatırladıram. Yəni mən şəxsi istəklərimə görə nə isə tələb etmirəm, əlimizdən alınmış öz adımızın geri qaytarılmasından bəhs edirən.

 

 

 

 

 

 

 

Tarixe nezer salsaq gorerik bizim tarximiz cox qedim dovrlere gedib cixir.En azindan Azix magarasi paleolit dovrune aiddir ve burdan tapilna insan cenesinin ise teqriben 400 min il yashi olmasi ehtimal olunur.

 

 

Bunlar bizim yerli nağılbazlarımızın uydurmalarıdır. Azıx mağarasındakı tapıntıların bizimlə ümumiyyətlə heç bir əlaqəsi yoxdur və ola da bilməz, ən azı ona görə ki, oradakı tapıntı heç insana aid deyil (!), sadəcə insanabənzər primatın çənə sümüyüdür. Bu cür sür-sümüklər dünyanın çox yerində var, bunun müasir millətlərə dəxliyyatı yoxdur. Sadəcə bizim yerli nağılbazlar elm yerinə elmi fantastika ilə məşğul olurlar, ona görə də camaatın beyninə belə şeyləri doldurublar. 

 

 

 

 

 

 

Turkler haqda ilk melumata ise bizim eranin 1-ci minilliyinde rast gelinir. Sehv etmiremse 5-6 esrlerden qabaq turkler haqda umumiyyetle melumat yoxdur ve butun menbelerde qeyd olunur ki,onlar Altaydan bura koch edibler.

 

 

Türk mənşəli etnik qruplar haqqında ilkin məlumatlara Çin qaynaqlarında rast gəlinir. Çinlilərin 3500 il əvvəl "şimal köçəriləri" ilə müharibələrindən bəhs edən salnamələri mövcuddur. Tarixi qaynaqlarda təsbit edilmiş ilkin əcdadlarımız hələ ki, həmin çin qaynaqlarındakı "şimal köçəriləri"dir. Daha sonra Dinlinlər, Hunlar və digər Türk tayfaları tarix səhnəsinə çıxır. Tariximiz kifayət qədər zəngindir, Altaydan gəlmək də "zapadlo" filan deyil. 

 

 

 

 

 

Sadece evveller de qeyd etdim kimi bizim musair azerbaycan xalqi tarixi hadiselere gore bir cox milletlerle qarishib( hemcinin turklerle de) ve buna gore de azerbaycanlilari turklerle eyni millet qebul etmek ne derecede duzgundur?

 

Məsələ burasındadır ki, sizin və bizim Azərbaycan Respublikasında "Azərbaycanlı" dediyimiz xalqın öz tarixi həqiqi adı məhz "Türk"dür, bu adla bizim birbaşa əcdadlarımız özünü 1000 il (min il !) boyunca davamlı olaraq adlandırmışlar, ta ki, cənab Stalinin beyninə bizim adımızı dəyişmək fikri düşənə qədər. Ancaq İranda soydaşlarımız bu gün də Türk adlanırlar, dillərinə də Türk dili deyirlər. 

 

 

 

Bizim Azərbaycan Respublikasındakı Azərbaycan Türkləri içində sovetdən qalma özünənifrət, özünüinkar var. Bizim, bizim biz olmadığımızı sübut etməkdən ötrü dəridən-qabıqdan çıxırıq, halbuki dörd bir yanımızdakı xalqlar günü bü gün də bizə Türk deyir, Talışlar bizə Tırk, Ermənilər Turq, Farslar Tork, Kürdlər Tirk deyirlər...

[Sunyata]

 

 

İrqlər iqlimin təsiri ilə formalaşırlar, lakin bu etnik mənsubiyyətə ziddiyyət təşkil etmir. məsələn, Tatarların içində bu cür tipajlardan: 

 

bu cür tipajlara qədər hər cür irqi tipə rast gəlmək olur: 

 

tataristan3.jpg

 

Qaldı ki, biz Azərbaycan Türklərinə, bizlərdə də Turanoid irqi tipinə mənsub çox sayda soydaşımız var:

 

 

Azərbaycanlıları , ümumiyyətlə  ,  turanoidlərə aid etmirlər. Amma , yuxarıda dediyim kimi , bu  irqi (  monqoloid )  xüsusiyyətlər cüzi də olsa bizdə də var . 

 

P.S. Xahiş  edirəm həddən artıq böyük şəkil yerləşdirməyin link formasında .  Onu daha yaxşıə attach edin .  Əks halda səhifə qeyri - adi  miqyasda böyüyür və  yazıların komfortlu oxunaqlığı itir . Sizin  postdakı böyük şəkili düzəldib attach etdim ))

Edited December 25, 2013 by Sunyata

[Kenul2012]

Türk anlayişi.

Türklərin türk adlanmasi xüsusi yol keçmişdir."Türk" sözü müasir anlamina gəlinə qədər həm forma,həm də məzmunca müəyyən dəyişikliklərə uğramişdir.Ən qədim zamanlarda "türk "sözü "törük" formasinda işlənmişdir.Sonra formasini dəyişib "türük" və daha sonra isə "türk" şəklinə düşmüşdür.

Tötük--türük--türk.

"Türk"sözünün mənşəyindən bəhs edənlərin bəziləri bunun "törəmək"felindən əmələ gəldiyini fikrini irəli sürür.Qədim türk adamlari "türk "sözünü indiki anlamdan fərqli olaraq "güc"və ya "güclü " mənalarinda işlətmişlər.Hun dövründə" türük hun" dedikdə qüvvətli hun nəzərdə tutularaq istifadə olunmuşdur.

Türk sözü türk millətinin və dövlətinin adi kimi ilk dəfə 6-ci əsrin ikinci yarisindan "Göytürk imperiyasinda" işlənmişdir.Bundan sonra imperatorluğa aid olan türk soylu qəbilələrdə "türk"sözü ilə adlandirilmişlar.

İlk türk xalqlarinin əcdadlari eramizdan bir neçə min il əvvəl Orta Asiyada yaşamişlar.Türklərin əsas məskunlaşma mərkəzi Altay dağlarinin şimali və Yenisey çayinin sahilləri olmuşdur.

Azərbaycan ərazisinə türklərin ilk gəlişi eramizdan əvvəl 7-ci əsrdən başlamişdir.İlk dəfə Azərbaycanda sakalar(isteklər)gəlmişdir.Qədim sakalar bu bölgədə uzun illər yaşamişlar.Onlardan sonra buraya gələn türk mənşəli hesab olunan albanlar olmuşlar.Uzun sürən Alban hakimiyyəti Midiyalilari devirmişlər.

İkinci əsrdən Azərbaycann bölgəsinə hun türkləri sonra xəzərlər,5-ci əsrdə sabirlər və başqa türk xalqlari gəlmişdir.

6-7 - ci əsrlərdə Göytürk hakimiyyəti illərində (552-744 ) Orta Asiyadan bir sira türk tayfalari Azərbaycana gəlmiş və burada yerləşib məskunlaşmişlar.

.

Edited December 26, 2013 by Kenul2012

[_Aries_]

Hörmətli _Aries_,biz deyəndə kimi nəzərdə tutursunuz? Belə başa düşdüm ki siz etnik Türk deyilsiniz.

Bizim müassir xalqımız metis deyil,dövlətimizin bu günkü milli mənəvi dəyərləri,mədəniyyəti böyük ölçüdə Türk milli mənəvi dəyərləridir.Türkiyə yox Türk.

Azərbaycanda dediyim kimi qarışma olub,hansısa bölgədə qarışma mümkündür,buda təbiidir amma nə sistemli olub nədə ki deyildiyi kimi kütləvi olub.Məsələn,bu gün etnik Türklər Azərbaycanlı adı ilə qeydiyata alınır,amma başqa etnoslar öz adları ilə.Hətta talış,ləzgi,tat və s.etnik xalqların bir qismi Azərbaycanlı adı ilə qeydiyyata alınsa belə yenədə özlərini öz adları ilə adlandırır,öz dillərinidə danışır və s. Bu isə Azərbaycanlı adı ilə qeydiyyata alınanların uzaq başı 10-15 % ola bilər.

 

Sizdəndə artıq dərəcədə xahiş edirəm artıq köhnəlmiş sovet tarix konsepsiyasının uydurmalarını bir kənara atın.

Bu cür tezislərlə millətin beynini dolduran “tarixçilər” özlərini heç vaxt törəmə,soysuz saymayıblar.

Hörmətlər.

Bagishlayin, siz etnik turk deyerken neyi nezerde tutursunuz? Men ozumu Azerbaycanli hesab edirem. Eger basqa milletlerle qarishigi nezerde tutrsunuzsa bildiyim qeder son 4-5 nesil sheceremizde basqa xalqlarla qarishiq olmayib. Dushunmurem ki,kimse 2-3 esr ve daha qabaqki ecdadlarini tam xatirlasin...

 

Ruslar və belaruslar iki müstəqil etnik qrupdur və elmdə də bu cür qəbul edilib, həqiqətdə də belədir. Ayrı etnik qrupdurlar və hər birinin öz adı var. Burada qeyri təbii heç nə görmürəm.

 

 

 

Qafqazda yaşamağımızla bizim etnik adımızın nə əlaqəsi var, başa düşmədim? Ona qalsa hal-hazırda Qafqazda yaşayan əhalinin əksəriyyəti etnik Türk xalqlarıdır: Azərbaycan Türkləri - 8 milyon, Qumuqlar - 500 min, Qaraçay-Malqarlar - 300 min, Noğaylar - 100 min və müəyyən miqdarda da az-az başqa Türk xalqlarından var. 

Siz burada Türklər deyəndə Türk tayfalarını nəzərdə tutursunuzsa, bizim birbaşa əcdadlarımız olan Oğuzlar Sibirdən gəlməyiblər, onlar, yəni biz, Qafqaza və Ön Asiyaya 10 əsr bundan əvvəl indiki Xorasan, Mavəraünnəhr bölgələrindən köç ediblər/etmişik. Mən bizim dilimizin adının necəsə adlanmasını tələb etmirəm, mən dilimizin adının geri qaytarılmasını tələb edirəm, 80 il əvvəl Stalin tərəfindən yasaqlanmış adımızın. Mən sizə bir daha, 1930-cu illərə kimi bizim hətta rəsmi sənədlərdə belə adımızın "Türk" kimi qeyd olunması faktını xatırladıram. Yəni mən şəxsi istəklərimə görə nə isə tələb etmirəm, əlimizdən alınmış öz adımızın geri qaytarılmasından bəhs edirən.

 

 

 

 

 

 

Bunlar bizim yerli nağılbazlarımızın uydurmalarıdır. Azıx mağarasındakı tapıntıların bizimlə ümumiyyətlə heç bir əlaqəsi yoxdur və ola da bilməz, ən azı ona görə ki, oradakı tapıntı heç insana aid deyil (!), sadəcə insanabənzər primatın çənə sümüyüdür. Bu cür sür-sümüklər dünyanın çox yerində var, bunun müasir millətlərə dəxliyyatı yoxdur. Sadəcə bizim yerli nağılbazlar elm yerinə elmi fantastika ilə məşğul olurlar, ona görə də camaatın beyninə belə şeyləri doldurublar. 

 

 

Türk mənşəli etnik qruplar haqqında ilkin məlumatlara Çin qaynaqlarında rast gəlinir. Çinlilərin 3500 il əvvəl "şimal köçəriləri" ilə müharibələrindən bəhs edən salnamələri mövcuddur. Tarixi qaynaqlarda təsbit edilmiş ilkin əcdadlarımız hələ ki, həmin çin qaynaqlarındakı "şimal köçəriləri"dir. Daha sonra Dinlinlər, Hunlar və digər Türk tayfaları tarix səhnəsinə çıxır. Tariximiz kifayət qədər zəngindir, Altaydan gəlmək də "zapadlo" filan deyil. 

 

 

Məsələ burasındadır ki, sizin və bizim Azərbaycan Respublikasında "Azərbaycanlı" dediyimiz xalqın öz tarixi həqiqi adı məhz "Türk"dür, bu adla bizim birbaşa əcdadlarımız özünü 1000 il (min il !) boyunca davamlı olaraq adlandırmışlar, ta ki, cənab Stalinin beyninə bizim adımızı dəyişmək fikri düşənə qədər. Ancaq İranda soydaşlarımız bu gün də Türk adlanırlar, dillərinə də Türk dili deyirler

Ruslar be belorusler,hetta ukraynalilar da genetik cehetden eyni milletdir. BU haqda cox yazmaq istemirem,movuzumuz bizim milletden gedir. Maraqlansaniz ozunuz bu barede oxuya bilersinz.

 

Siz bizim birbasha ecdadlarimiziz bura 10 esr qabaq geldiyini iddia edirsiniz. Bu ne derecede duzgundur? Demeli bundan evvelki dovrlerde biz burada yashamamishiq? Dushunmursunuz ki,bu barede ermeniler eshitseler cox shad olarlar?

 

Azix magarasi barede: Iddia edirsiniz ki,bu melumatlar bizim "nagilbazlar" terefinden uydurulub. Ele ise size kicik melumat yazim:

Azərbaycanın daş dövrü düşərgələrindən tapılmış maddi mədəniyyət qalıqlarının bəşər sivilizasiyasının tarixini tədqiq etmək üçün əvəzsiz arxeoloji mənbələr olduğunu əsas tutan Fransa, İtaliya,İspaniya, Rusiya, Azərbaycan və Gürcüstan alimləri 2001-ci ildə Beynəlxalq İNTAS-2000 adlı proqram hazırlamışlar. Proqram 2001-ci ilin iyul ayında Fransanın Totavel şəhərində keçirilən beynəlxalq elmi konfransda təsdiq olunmuşdur.^[7]

Həmin proqrama uyğun olaraq Ə.Q.Cəfərov Fransanın İnsan Paleoantologiya İnstitutu və Avropa Arxeoloji Tədqiqatlar Mərkəzində Azərbayanın paleolit düşərgələrinin maddi mədəniyyət qalıqları haqqında elmi məruzələrlə çıxış etmişdir. Məruzələrə Azıx, Tağlar və digər paleolit düşərgələrinin arxeoloji və paleoantoloji tapıntıları şərh edilmiş, azıxantropun çənə sümüyünün qalığının isəQafqaz və Yaxın Şərqdə ən qədim paleoantropoloji tapıntı olduğunu bildirmişdir.^[7]

2002-ci ildə sentyabrın 7-dən oktyabrın 1-dək Beynəlxalq İNTAS-2000 proqramına uyğun olaraq Avropa ölkələrindən 22 görkəmli alim başda professor Henri dö Lümley (fr. Henry de Lumley)olmaqla Bakıya gəlib çoxtəbəqəli Azıx, Tağlar, Qazma və digər düşərgələrdən tapılmış maddi mədəniyyət qalıqları ilə tanış olmuş və bu tapıntıların dünya arxeologiya, paleontologiya və paleoantropologiya elmləri üçün müstəsna elmi əhəmiyyəti olduğunu yekdilliklə qeyd etmişlər.

Sonda bir daha qeyd etmek isteyirem ki,yuxarida Sunyata beyin de yazdigi kimi biz avropoid irqine mensubuq,qedim turklere nezer saldiqda ise onlarin monqolid tipe mensub olduqlari aciq-aydin gorunur.

Hormetle.

[Elyazma]

Görürəm ki, mövzu içində bir alt mövzu əmələ gəlib. Dilimizin adından daha çox etnik kimliyimiz müzakirə olunur. Bunun doğru olduğunu düşünmürəm (anlaşıqlı olsa da). Çünki mövzu dilin adıdır. bizim qarşıq bir millət olduğumuzu düşünənlərə də demək istəyirəm ki, dil millətin adı ilə adlanmalıdır. Yəni tarixən bizim millətin qarışıq olduğunu düşünənlər özlərini haqlı saysalar belə dilin adı yenə də Türk dili olmalıdır. Müqayisə ilə deyim. ABŞ-ın rəsmi dili ingiliscədi əhalisi isə qarışıqdır ,sırf bir etnosdan ibarət deyil. Amma baxın. 2-3 əsrdən bu yana ABŞ-a nə qədər müxtəlif xalqın nümayəndəsi köçsə də dilin adı dəyişdirilməyib. İndi bizim ölkə ilə paralel aparsaq əgər bizim millətimiz qarışıqdırsa (qarışıq deyil Türkük biz-bu o demək deyil ki tarixən ancaq bu ərazidə yaşayan əcdadlarımız qeyri-türklərlə evlənməyib. Bu o deməkdir ki, türklər sayca üstün olub və digər xalqların nümayəndələri assimilyasiyaya uğrayıb, uğramayanlar da hal-hazırda da bu ərazilərdə yaşayır.) belə bu dilin adı Türk dilidir. 1930cu illərdə Stalin bu dilin adını dəyişdiribsə bu o demək deyil ki, verilmiş doğru qərardı, sadəcə xalqın tarixi kimliyini unutdurmaq cəhdi idi. Sual verirəm bəs əgər bu millət siz iddia etdiyiniz kimi türk yox qarışıqdırsa belə niyə Stalinin yanlış qərarı neçə əsrlər burada danışılan dilin adından üstün tutulmalıdır?

Sadəcə Türkiyə ilə Türkün fərqini bilmək lazımdır.

Sent from my GT-I9100 using Disput.Az mobile app

[Az.M.F]

Əvvəla bir şeyi nəzərinizə çattdırım ki,mənim üçün şəxsən Türklərin bura 1000 il bundan əvvəl gəlməyi və hətta Türklərin Altaylı olmağı padlo deyil.Ancaq Türklərin Altaydan çıxma tezisi yalandır,Azərbaycana 10-11-ci əsrlərdə gəlməsi isə ağ yalandır.

 

Albanların qafqazdilli olmadığını sizdən ilk dəfə olaraq  eşidirəm .  Mən yazmışdım ki, türk tayfaları da var idi  aralarında ,  bu da əsasən azərbaycandilli  mənbələrdəndir.   İkincisi də , mən yazmışdım ki,  məhz "türk" formasında səslənməsə də , amma türklərin əcdadları  e.ə.  4 - cü əsrdən tez olmayaraq qafqaza gələ bilərdi . Amma biz bu dövrdən də əvvəl burada olmuşuq.   Ön asiyada türklərin olması  bir versiya kimi mövcuddur , amma  ümumi qəbul olunmuş versiya  Şimali Çin , Monqoliya , daha sonra isə Altay , Sibir , Orta Asiya , Ön Asiya (Qafqaz)  ,  Avropa marşrutudur.  

Sadaladığınız türk tayfaları sadəcə daha sonra ön Asiyada peyda olub  .  ( Hunnlar ,  ...... ,  Qıpçaq və xəzərlər və s.

Heç bir mənbədə Albanların qafqazdilli olduğu göstərilmir,bəlkə Türkdilli olmağıda göstərilmir,ancaq belə olan halda nəyə əsasən onlar qafqazdilli adlanmalıdır,həmdə çar və şəxs adları Türkcə olduğu halda?

Bəy,”biz bu dövürdəndə əvvəl burada olmuşuq” deyən bir qafqazdilli və ya irandillidirsə bu başqa məsələdir və nəyə görə bu fikirdə olduğunuda anlamaq çətin deyil.

Ön asiyada Türklərin mövcudluğu sadəcə versiya deyil,təsdiqlənmiş gerçəkdir.Bunu avropalılarda deyir.

 

Nizaminin , Xaqanini dövründə  Qafqazda türklərin olmasına heç kimin şübhəsi yoxdur.  Amma  , ö türklər tam olaraq hələ buraya gələn ümumi türk tayfalarından  qəti olaraq ( azəri türkü formasında ) ayrılmamışdı . Türk  daha ümumi bir məvhum idi. 

 

Məqsədim Nizaminin,Xaqaninin vaxtında burada Türklərin varlığını isbatlamaq deyil,onların özlərini və dillərini Türk adlanrımağını isbatlamaq idi.Həmin dövürdə Azərbaycan yerinə sinonim kimi Əcəm vəya Arran Türkləri deyilirdi.

 

Turanlı isə  ilkin olaraq İrandilli tayfalara deyirdilər .

Bu iran mənbələrində Avesta,Şahnamədə və s. ola bilər ki,o da məlum məsələdir nə üçün.

 

Qədim Türklər  antropoloji mənada baxın belə görünürdü  - 

Türk Xaqanatının xaqanı  Gül Təkin.  Orxon Yenisey yazıları olan abidələrdən .  

Buradan açıq aydın görünür ki,  Qədim Türklər  monqoloid irqinə mənsub olublar.

Qədim Türklər monqoloid olmayıb,hansısa heykəl əsasında onların əzəldən monqoloid olduğunu demək doğru deyil.Onlar Altaylarda min illər ərzində monqoloid tipli xalqlarla bir arada yaşaması və bir qisminin qaynayıb qarışması nəticəsində,həmdə iqlimdən asılı olaraq monqolodləşməsi baş verib,bunu heç kəs inkar etmir. Altaylardakı Manqoloidləşən Türklər əsasən ora yerləşdikdən sonra oturaq və demək olar ki heç vaxt köçəri olmamış (yaylaq-qışlaq köçü istisna olmaqla) Türklərdir.Orxon Yenisey abidələrinin Monqolustanda oduğunuda nəzərə almaq lazımdır.

 

Amma, qafqazlılar isə  avropoid.  Avropoid irqinin digər adı  da elə    qafqazoiddir.  Qafqazlılar və Türklər tamam ayri irqlərə mənsub olan etnoslardır.  Biz azərbaycanlılar ,  nisbətən tünd dərimmizə baxmayaraq indi də avropoidlərə aid edilirik .  Ön Asiyalılar ümumiyyətlə , hamısı avropoid olub .  Amma , diqqət edin  Orta Asiya və sibir türklərində monqolid əlamətləri daha çoxdur ,  bizdə isə çox cüzi  ... Hətta , Türkiyə türklərində belə monqoloidlik bizə nisbətən çoxdur . Səbəbini mən onda görürəm ki,  Türkiyə türkləri  yol üstündə "çox durmayıb"  Kiçik Asiyada məskunlaşmışlar.  Bizim əcdadlarımız (  gəlmə türklər )  isə digər yerli əcdadlarımızla qaynayıb qarışıb əsrlərlə  formalaşaraq indiki azərbaycanlıları araya gətiriblər. 

 

Mən Qafqaz mənşəli dedikdə qafqazdilliləri nəzərdə tutmuram,Qafqaz bölgəsindən olan anlamında deyirəm.

Ön Asiyalılar və Qafqazlılar əlbətdəki avropoiddir.Hətta zəncilərdə avropoiddir.

Siz bu günkü Azərbaycanlıların əksəriyətini təşkil edən Türklərin manqoloid olmadığına görə Türk olmadığını düşünürsünüzsə dediyim kimi yanılırsınız.XX əsr Türk-Azərbaycan  tarixi saxtalaşdırılıb,siyasiləşdirilib.Sovet tarix tezisinin kənarəna çıxan isə cəzalandırılıb.

Skif-Saqa-Kimmer-Masqutlar və Hunlar qərbdə belə avropoid və Türk adlanır. Oğuzlarda əksəriyyətən manqoloid olmayıb,avropoid olub.Yəni Azərbaycanda olan və sonradan yerləşən Türklərin böyük əksəriyyəti monqoloid olmayıb.

Edited December 26, 2013 by Az.M.F

[Az.M.F]

Azərbaycanlıları , ümumiyyətlə  ,  turanoidlərə aid etmirlər. Amma , yuxarıda dediyim kimi , bu  irqi (  monqoloid )  xüsusiyyətlər cüzi də olsa bizdə də var . 

Çünki Turanoid deyilən irq mövcud deyil, avropoid irqinə mənsub Türk etnosu var.

[Az.M.F]

Bagishlayin, siz etnik turk deyerken neyi nezerde tutursunuz? Men ozumu Azerbaycanli hesab edirem. Eger basqa milletlerle qarishigi nezerde tutrsunuzsa bildiyim qeder son 4-5 nesil sheceremizde basqa xalqlarla qarishiq olmayib. Dushunmurem ki,kimse 2-3 esr ve daha qabaqki ecdadlarini tam xatirlasin....[/quote

 

Bəy,məndə Azərbaycanlıyam,Zimbabveli deyiləm.Amma Azərbaycanda talış,tat,ləzgi,kürd və s. olduğu kimi Türkdə var.hər nə qədər inkar etsənizdə və əhalinin 80-90 %-ni təşkil edir.Sizin özünüzü kim və necə hiss etməyinis sizin öz işinizdir. Azərbaycanlı olmağın heç kəs əleyhinə çıxmır,amma məsələ burasındadırki nəinki millət kimi heç etnos kimi də Türk deyilmir.Ancaq siz hər nə qədər qarşmışıq desənizdə bunun elmi cəhətdə əsası yoxdur.Çünkü dediyim kimi mənbələrdə hansı etnos harada göstərilibsə indidə orada yaşayır və həmdə öz milli mənəvi dəyərləri ilə birlikdə.Qarışma isə kütləvi olmayıb.Əksinə hətta zaman-zaman ərəblər,farsalar və ruslar tərəfində tətbiq edilən sistemli asimilasiya siyasəti nəticəsində yerli etnik Türk tayfaları qafqazdilli və ya irandilli xalqların içində əriyib.

 

Siz bizim birbasha ecdadlarimiziz bura 10 esr qabaq geldiyini iddia edirsiniz. Bu ne derecede duzgundur? Demeli bundan evvelki dovrlerde biz burada yashamamishiq? Dushunmursunuz ki,bu barede ermeniler eshitseler cox shad olarlar?

Azix magarasi barede: Iddia edirsiniz ki,bu melumatlar bizim "nagilbazlar" terefinden uydurulub. Ele ise size kicik melumat yazim:

 

Ermənistan dövləti ermənilərin üzərində aparılan antropoloji tədqiqatlarını dayandırıb.Bilirsiniz niyə? Çünki tədqiq edilənlərin əksəriyyətindən istədikləri nəticəni ala bilmədilər.Ona görədə çalışmaların nəticəsini içtimaiyyətdən gizlədirlər.

Ermənilər bizə Türk deyir.)).Çünki bizim tariximizi onlar bizdən daha yaxşı bilir.

Həmdə 10-cu əsr tezisini ortaya atan sizsiniz axı.Siz əvvəllər burada yaşayan və əcdadımız adlandırdığınız etnosların içində Türklərində olduğunu və hər zaman burada dominant olduğunu qəbul etmək istəmirsiniz.

Edited December 26, 2013 by Az.M.F

[Az.M.F]

Ön Asiya əhalisinin antropologiyası haqqında

 

Ön Asiyaya əsasən Avrasiya materikinin cənub – qərb hissəsi daxildir. Müasir coğrafi təsnifatlarda Qafqaz da buraya daxil edilir. Linqvistik baxımdan bölgə əhalisi beş dil qrupuna mənsubdurlar :

1. Altay dil ailəsinin Türk qrupu (Qafqazda, İranda, İraqda, Suriyanın şimalında, Türkiyənin şərq bölgələrində və Əfqanıstanın Qəndəhar əyalətində yaşayan Azərbaycan türkləri, Anadolu türkləri, Əfqanıstanın şimalında yaşayan türkmənlər və özbəklər)

2. Hind – Avropa dil ailəsinin İran qrupu (farslar, taciklər, puştunlar, bəluclar, lurlar, talışlar, tatlar, kürdlər, bəxtiyarilər, osetinlər, xəzəreylər və s.). Keçən əsrin əvvəllərinə qədər bu qrupa bölgənin müxtəlif hissələrinə yayılmış ermənilərin (hayların) dilləri də daxil edilirdi.

3. Qafqaz dil ailəsi (kartalinlər, kaxetinlər, meqrellər, svanlar, mtiullar, xevsurlar, pşavlar, raçinlər, lazlar və s.; Samur, Axtı və Kürə ləzgiləri, maarulallar, andi və sez xalqları, rutullar, saxurlar, laklar, darginlər, və s. ; vaynaxlar; abxazlar, adıgeylər, çərkəzlər, kabardinlər və s.) 

4. Semit dil qrupu (ərəblər, yəhudilər və aysorular).

5. Dravid dil ailəsi ( Bəlucistanın şərq hissəsindəki dağlıq bölgələrdə məskunlaşmış braquilər).

Qafqaz istisna olunmaqla, Ön Asiya xalqları antrpoloji cəhətdən zəif öyrənilmişdir. Bölgənin Türk əhalisi özlərinin dolixokefallıqları ilə fərqlənirlər. İrandilli xalqlar əsasən braxikefaldırlar. Bu dil qrupuna aid olunan Bəlucistan məkraniləri dərilərinin rənginə görə qara, Əfqanıstanda məskunlaşmış xəzəreylər isə sarı irqə mənsubdurlar. Ərəblər (dolxokefal yəmənlilər istisna olunmaqla), yəhudilər və aysorular da braxikefaldırlar.

Antropoloji cəhətdən daha yaxşı tədqiq olunmuş Qafqaz xalqları dörd irqi tipə aid olunurlar 1. Xəzər dənizi (Kaspi) tipi 

2. Ön Asiya (Assiroid) tipi

 

3. Kavkasion tipi

4. Qara dəniz (Pont) tipi 

1. XƏZƏR (KASPİ) ANTROPOLOJİ TİPİ. Əsasən Azərbaycan türklərinin aid edildikləri Kaspi antropoloji tipinin ağ irq daxilində yeri ilə bağlı həm Qərb, həm də rus – sovet antropoloqları arasında müəyyən fikir ayrılığı vardır. 

XX yüzilliyin ən görkəmli antropoloqlarından olan Fişer 1923 – ci ildə Azərbaycan türklərini və türkmənləri oriental (şərq) irqə daxil etmişdir. Sovet antropoloqları arasında isə bu məsələ ilə bağlı 4 nəzəriyyə mövcud idi :

1. Yarxo, Roqinski, Levin və Abduşelişvili Kaspi tipini Şimali Hindistan və Orta Asiya xalqlarının mənsub olduqları antropoloji tiplərlə yaxınlaşdırmağa səy göstərmişlər . 
2. 1948 – ci ildə Q.F. Debets Kaspi tipini Ön Asiya kiçik irqinə daxil etmişdir. Debetsə görə «azərbaycanlıların və türkmənlərin fiziki tipləri onları Qazaxıstan və Altayın qədim əhalisindən daha sox Ön Asiya və Aralıq dənizi sahillərinin əhalisi ilə qohumlaşdırır». Onun fikrini müdafiə edən Oşanin Kaspi tipini Ön Asiya kiçik irqinin uzunbaş modifikasiyası kimi təqdim etmişdir .

3. Çeboksarovun irqi təsnifatında isə Kaspi tipi Aralıq dənizi – Balkan irqinə daxil edilmişdir .

4. Bu məsələ ilə bağlı daha ziddiyyətli mövqe V.V.Bunaka məxsusdur. 1951 – ci ildə, görünür daha çox baş göstəricilərini nəzərə alan alim, Kaspi tipini Pont tipi ilə birlikdə Aralıq dənizi kiçik irqinə aid etmişdi. Sonrakı araşdırmalarında isə Bunak Kaspi tipini L.V. Oşanin tərəfindən Mavərənnəhr, Yarxo tərəfindən isə Pamir – Fərqan tipi adlandırılan antropoloji tiplərlə yaxınlaşdırmışdır .

Bu müəlliflərin işlətdikləri terminlərin özlərində də müəyyən ziddiyyət vardır.Belə ki, ayrı – ayrı təsnifatlarda işlənən «şərq», «şərqi Aralıq dənizi», «Xorasan» və «Kaspi» terminləri sovet antropologiya elmində çox vaxt sinonim kimi səslənirdi. V.V. Bunak və eləcə də digər antropoloqlar tərəfindən təklif edilmiş bu terminlər etnik deyil, daha çox coğrafi təsnifata əsaslanır. Eyni zamanda bu terminlər adı gedən antropoloji tipin müəyyən məkan daxilində yayılmasında göstərici rolunu oynayır. İstənilən halda bu terminlərin mühüm ümumiləşdirici cəhəti, adından asılı olmayaraq, bu qrupun Xəzər dənizinin həm şərq, həm də qərb sahillərində yaşayan , eyni kökdən – Oğuzlardan törəyən Azərbaycan türklərini və türkmənləri özündə birləşdirməsidir. Bir hissəsi indiki İran İslam Respublikasının, bir hissəsi Əfqanıstanını, az hissəsi isə Türkmənistan Respublikasının tərkibində olan tarixi – coğrafi Xorasan vilayətinin özü də bu xalqların ümumi əcdadı olan oğuzların Böyük Səlcuq imperiyasının özülünü qoyduqları bir bölgədir. Bunları nəzərə alaraq, eyni antropoloji irqi əlamətlər kompleksinə və etnik mənşəyə sahib olan xalqların mənsub olduqları irqi tipi Oğuz tipi adlandırmaq daha düzgündür. Orta əsr ərəb tarixçiləri öz müasirləri olan oğuzların Xilafətdə yaşayan digər xalqlardan öz uzunbaşlılıqları (dolixokranlılıqları) ilə seçildiklərini xüsusi olaraq vurğulayırlar. X yüzillikdə də oğuzlar Mavərənnəhr və Farsistanın braxikefal əhalisindən başlarının uzunluğuna görə seçilirdilər. 

2. ÖN ASİYA ANTROPOLOJİ TİPİ. Müxtəlif antropoloji təsnifatlarda bu tip fərqli adlarla (assiroid, armenoid, pont – zaqros və s.) qeyd olunur. Qafqazda bu antropoloji tipə kolx, iber variantları ilə yanaşı, Rusiya işğalından sonra bölgəyə köçürülmüş aysorular və ermənilər aid olunurlar. Q.Debets Qafqaza yerləşdirilmiş ermənilərin antropoloji cəhətdən müxtəlif olmalarını onların müxtəlif ölkələrdən köçürülmələri ilə əlaqələndirir. Ön Asiya tipinin xarakterik xüsusiyyətləri aşağıdakılardır :

- saçlarının rəngi qaradır;

- boyları qısadır;

- sifətləri ensiz və kiçikdir;

- burunları qismən iri, ensiz və əyridir;

- dodaqları orta qalınlıqdadır


3. KAVKASİON ANTROPOLOJİ TİPİ. bəzi antropoloqlarının bu irqi tipi Qafqazın ən qədim antropoloji tipi «elan etmələrinə» baxmayaraq, paleoantropoloji tapıntıların heç birində bu fikir öz təsdiqini tapmır. Q.Debets kavkasion irqinin mənşəyini Şərqi Avropa düzənliyinin və ondan şimaldakı bölgələrin sarışın, enli sifət və iri göstəricilərə malik qədim əhalisi ilə bağlayır. Kavkasion irqinin əsas əlamətləri aşağıdakılardır:

- baş göstəriciləri 84,1 – dir.

- boylarının uzunluğu 168,5 sm – dir.

- almacıq sümüklər arasındakı məsafə 143,5 mm – dir.

- alt çənə sümüyünün diametri 109,9 – dur.

- sifətin fizionomik hündürlüyü 182,7 mm, morfoloji hündürlüyü 126,2 mm – dir.

4. QARA DƏNİZ (PONT) ANTROPOLOJİ TİPİ. Şərqi Avropa xalqlarının antropoloji təsnifatına həsr olunmuş əsərində V.Ş.Levinə əsaslanan V.V.Bunak Şimali Qafqaz əhalisi tərkibində ayırdığı antropoloji tipə Pont adını vermişdir. Bolqarıstan antropoloqu K.Dronçilov oxşar əlamətlər kompleksinin bolqarlara da xas olduğunu qeyd etmişdir . 

Pont tipi Aralıq dənizi irqinə aid edilir. Aralıq dənizi irqinə daxil edilən başqa qollardan Pont tipi daha açıq rəngli piqmentasiyası ilə seçilir. V.V. Bunak soyköklərində qədim bulqar tayfalarının iştirak etdikləri Volqa türklərini ( tatarlar, çuvaşlar və s.) Pont tipinin şimal qoluna aid edir. T.İ. Alekseeva tərəfindən tərtib edilmiş antropoloji xəritələr toplusundan aydın olur ki, Şimali Pont tipinin yayılma bölgəsi ilə, erkən orta əsrlərdən XIII yüzilliyə qədər mövcud olmuş Volqa Bulqarıstanı dövlətinin ərazisi üst – üstə düşmüş və indiki Orta Volqa (İdil) boyu - Kama hövzəsini əhatə edir. Həm Dunay, həm də Volqa bulqarlarının mənsub olduqları irqin elə «bulqar» tipi adlandırılması daha düzgündür.

V.V. Bunak Şimali Qafqaz xalqlarının mənsub olduqları antropoloji tiplərin, o cümlədən Pont (bulqar) tipinin mənşəyi ilə bağlı yazırdı : « çox güman ki, hələ neolit dövründə Ön Asiyadan Qara dəniz sahillərinə oradan da Şimali Qafqaza daxil olmuş qədim tayfalar Pont tipinə mənsub idilər» . 

Hazırda Qafqazdan kənarda yaşayan və Pont (bulqar) tipinə mənsub olan Ukrayna, Rumıniya, Bolqarıstan, Volqaboyu əhalisinin antropologiyası haqqında xeyli materiallar toplanmışdır. 

Pont tipinə mənsub əhalinin antropoloji görünüşü - həm kəllə göstəricisi , həm almacıq sümüklər arasında məsafə və s. əlamətlərə görə Qafqazda mövcud olan qədim tarixə malik daha çox Oğuz tipinə uyğun gəlir. Bu antroploji tiplərin iki qohum türk xalqlarına - Volqa bulqarları və Oğuzlara məxsusluğu, bir çox alimlərin bu xalqlar arasındakı qohumluğunu təkcə bu xalqların əcdadlarının türkləşdirilməsi nəticəsində türk dillərində danışmaları ilə deyil, həm də genetik baxımdan bir kökdən törədiklərini söyləməyə imkan verir. Paleoantropoloji tapıntılarla yanaşı, yazılı qaynaqlar da qədim türkləri monqoloid «elan» edən alimlərin yanıldığını da sübut edir. 

Antik müəlliflər Yuxarı Dondan Volqa (İdil) çayının orta axarına qədərki ərazidə yaşayan budinlərin (budun – qədim türk dilində tayfa deməkdir – Müəllif ) isə (Herodot bu adda tayfanın Azərbaycanda da yaşamasını qeyd edir – Müəllif) «mavi gözlü, sarı saçlı» olduqlarını yazır. Bu cür məlumatlar paleoantropoloji bilikləri zənginləşdirərək, xalqların böyük köçünə qədərki antropoloji tipləri müəyyənləşdirilməyə imkan verir. Xalqların böyük köçü zamanı ayrı – ayrı xalqların antropoloji tiplərindəki fərqlər daha qabarıq şəkildə üzə çıxır. Bu köçlərə «liderlik» edən türk tayfalarının adları Avropa dillərinin lüğət tərkibinə daxil olur. Məsələn, «hun» sözü alman, çex və slovak dillərində «nəhəng», «avar» etnonimi isə «obr» şəklinə düşərək,Karpat slavyanlarının və macarların dillərində «bahadır» mənasını verir ki, bu da bəzi alimlərin iddia etdikləri kimi guya qədim türklərin klassik monqoloid irqinə mənsub olmaları fikirləri ilə ziddiyyət təşkil edir. Bu baxımdan T.A.Tot və B.V.Firşteynin apardıqları tədqiqatların nəticələri xüsusilə diqqəti çəkir : «hun və avarların əsas kütləsində faktiki olaraq heç bir monqoloid qarışığı yoxdur» . Tsze adlanan şərq türkləri klassik monqoloid olan çinlilərdən avropoid irqinə xas olan əlamətlərlə – dik burunları, qalın saqqalları, göz quruluşları və uca boyları ilə fərqlənirdilər. Orta əsrlərdə Avrasiya əhalisinin əksəriyyətini təşkil etmiş türk xalqlarının avropoid irqinə mənsub olmaları artıq heç kəsdə şübhə doğurmur.Xəzər ətrafındakı kurqanlardan tapılan , qıpçaqlara aid edilən kəllələri tədqiq edən antropoloq A.V.Şevçenko əldə etdiyi materiallarla bağlı yazır : «İndi biz Cənubi Rusiya çöllərində X əsrin sonlarından monqol hücumlarına qədərki dövrdə hökmranlıq etmiş qıpçaqların kranioloji tipi haqqında təsəvvürə malik ola bilərik... tapılan kəllələr kəskin çıxıntılı burunları və diş çökəkliyinin dərinliyi ilə seçilir ki, bu da XI əsrdə Avrasiya çöllərində məskunlaşmış türklərin ağ irqə mənsub olmalarını göstərir».

Dmanisi və Azıx adamları istisna olunmaqla Qafqazdan paleolit dövrünə aid tədqiqat üçün yararlı paleoantropoloji qalıq aşkar edilməmişdir. Qafqazdan Homo sapiensə aid ilk insan qalıqları Qobustandan aşkar edilmişdir. «Firuz» düşərgəsindən 11 adamın dəfn olunduğu dayaz çuxurdan tapılan sümüklər çox pis saxlanmışdır. Tapılmış kəllələrdən 7 - si kişi, 3-ü qadın, 1-i isə uşaq kəlləsidir. Tapıntının ilk tədqiqatçısı R.Qasımova Qafqazdan orta daş dövrənə aid başqa insan qalıqları aşkar edilmədiyindən Qobustan tapıntılarını yalnız Mazandaran mədəniyyətinə aid edilən Xotu mağarasından tapılmış qadın kəllə qutusu ilə müqayisə etmiş və bu kəllənin dolixokran olduğunu bildirmişdir. Qafqazın yeni daş dövrə (neolit) əhalisinin fiziki quruluşu Qobustandakı «Kənizə» mağarasından, indiki Ermənistan ərazisindən və Gürcüstandan tapılan 4 kəllə qutularının tədqiqi nəticəsində müəyyənləşdirilmişdir. Bu kəllələrdən 3 – ə dolixkran, İmeretiyanın (Qərbi Gürcüstan) dağətəyi hissəsindən tapılan kəllə isə mezokefaldır. 

Qafqazın mis – daş (eneolit) dövrə əhalisinin morfoloji quruluşunun müəyyənləşdirilməsində Kültəpə (Azərbaycan), Samtavro ( Gürcüstan ), Şenqavit və Cararat (indiki Ermənistan), Çimkənd ( indiki Dağıstan) kəllələri mühüm rol oynayır . Kültəpədən tapılan kəllə özünün uzunbaşlılığı (dolixokran) və naziksifətliliyi ilə Oğuz (Kaspi) tipinin qədim forması hesab etmək olar. Oxşar quruluşlu paleoantropoloji tapıntılara Tell – Ubeyd ( İraq) və Sialk (Cənubi Azərbaycan) mədəniyyətlərində rast gəlinmişdir. Bu cür morfoloji quruluşa malik insan qalıqlarına indiki Ermənistan Respublikası ərazisində Şenqavit və Göyçə gölənən cənub – qərbindəki Cararat düşərgələrində rast gəlinmişdir. Şenqavitdən tapılmış 5 kəllə qutusundan 4 – ə kişi,1 – i isə qadın kəlləsidir. Şenqavit kəllələrinin baş göstəricisi 72,5, Cararat kəllələrinin baş göstəricisi 78,5 – dir. Bu dövrə aid edilən Samtavro kəllələrini tədqiq etmiş M.Q.Abduşelişvili onlardan 2 – sinin morfoloji cəhətdən naziksifətli, uzunbaşlı ( dolixokran), 1 – nin isə enlisifətli , girdəbaşlı ( mezokran) olması qənaətinə gəlir . 

Tunc dövrünə aid edilən paleoantoropoloji materiallar seriyası (Azərbaycan Respublikasının Xaçbulaq adlı yaşayış məskənindən, Gürcüstan Respublikasının Qori rayonunun Tkviavi kəndi yaxınlığından, Göyçə gölünün cənub – qərbindəki Lçaşendən, Nalçik kurqanından, Manıç çayı hövzəsindən tapılan kəllələr) erkən tunc dövründən başlayaraq daha qədim olan Kaspi tipinin transformasiyası nəticəsində Ön Asiya tipinin formalaşması prosesinin başlanmasından xəbər verir. Lçaşendən 3 km aralı, miladdan əvvəl II minilliyin ortalarına aid edilən kəllələr sifətlərinin enliliyinə görə Lçaşen kəllələrini geridə qoysalar da, baş göstəricisinə görə dolixokrandırlar (uzunbaşlıdırlar). Enlisifətlilik amilinə həddən artıq önəm verən V.P.Alekseev onları ermənilərin «əcdadı» saymaq istəsə də, sonradan bu əlaməti, yəni enlisifətliliyi Qafqazdaxili köçlərlə əlaqələndirməyə məcbur olur. Öz elmi fəaliyyətində ermənilərin qədimləşdirilməsinə xüsusi yer ayıran V.P.Alekseev hələ əhalisinə aid qədim sümük qalıqlarının tapılmadığı, Qafqazın xeyli hissəsini və Cənubi Azərbaycan ərazisini əhatə etmiş, erkən tunc dövrünə aid edilən Kür – Araz mədəniyyətinin qurucularını , dövrü dəqiq müəyyənləşdirilməmiş Berkaber kəllələr seriyasına əsaslanaraq, ermənilərin əcdadı hesab edir. Lakin Berkaberin dolixokran qədim əhalisinin morfoloji quruluşu ilə indiki ermənilərin antropoloji quruluşu arasında heç bir bağlılıq yoxdur. Digər tərəfdən V.P.Alekseev Gürcüstanın cənubundan tapılan kəllələri öz ölçülərinə görə daha çox Kaspi (Oğuz) tipinə uyğun gələn uzunbaşlı, ensiz üzlü kəllələri Kür – Araz mədəniyyəti əhalisinin antropoloji tipinin məhəlli variantı hesab edir . 

Erkən dəmir dövrünə aid paleoantropoloji materiallar Mingəçevirdən (Azərbaycan Respublikası) , Samakaberd və Noradüzdən ( indiki Ermənistan Respublikası ərazisi) aşkar edilmişdir. Mingəçevir qəbirlərində ölülər qatlanılmış ( m.əvv. X - VIII əsrlər) və uzadılmış ( m. əvv. VII - V əsrlər) şəkildə iki cür dəfn olunmuşlar. Kəllələr uzunbaşlı və naziksifətlidirlər. Samakaberd və Noradüz kəllələri öz uzunbaşlılıqları , orta hündürlüklü ölçüləri ilə Kaspi tipinə uyğun gəlirlər. R.M. Qasımova bu seriyanı Cənubi Azərbaycandakı Sialkdan ( m. əvv. IV minillik) Mingəçevirdəki ( m.əvv. VII – V əsrlər) kəllələr arasında keçid forması , V.P. Alekseev isə Lçaşen və «Sevan» (Göyçə) kəllələrinin varisləri olduğunu qeyd etmişlər. İndiki Ermənistan ərazisindən tapılan erkən dəmir dövrənə aid kəllələr, habelə Kuban ərazisindən aşkar edilən paleoantropoloji materiallar da öz göstərcilirinə görə Kaspi (Oğuz) tipinin analoqları hesab edilə bilər. 

Belələiklə, son tunc və erkən dəmir dövründə Azərbaycan və indiki Ermənistan, habelə indiki Şərqi Gürcüstan ərazisindən əldə edilən paleoantropoloji tapıntılar əsasında Cənubi Qafqazda Kaspi (Oğuz) tipinə mənsub əhalinin üstünlük təşkil etdiyini, transformasiya nəticəsində bu tipdən Kavkasion və Ön Asiya tiplərinin ayrıldığını müşahidə etmək mümkündür. Cənubi Qafqazın miladdan əvvəl II minilliyin sonu – I minilliyə aid edilən kurqan qəbirlərində də maraqlı qanunauyğunluq müşahidə olunur: belə ki, üzərində kurqan ucaldılan , yəni əsas mərhum, baş quruluşuna görə uzunbaş (dolixokran), onunla birlikdə gömülən qul – qaravaş isə braxikrandırlar. XIX yüzilliyin əvvəllərində Gəncəçay hövzəsindəki kurqan qəbirləri tədqiq edən E.Resler 7 saylı kurqan qəbrin cənub hissəsində arxası əstə uzanmış vəziyyətdə dəfn edilmiş əsas mərhumun uzunbaşlılığı ilə kəskin şəkildə seçildiyini , şimal hissədə isə iki ata məxsus sümüklərin və 3 nəfər oturmuş vəziyyətdə dəfn edilənlərin isə braxikran olduğunu qeyd edir. Bu cür qanunauyğunluq Qarabağ kurqanlarında da müşahidə olunur. Bu kurqanlar miladdan əvvəl XV – XIII əsrlərə aid olunur . 

V.V.Bunak indiki Qafqaz əhalisinin antropoloji tiplərinin üç qədim element əsasında formalaşması qənaətinə gəlmişdir. Onlardan ikisi dolixokran (uzunbaş), biri isə braxikrandır. V.V.Bunak dolixokran elementlərdən birinin Şimali Qafqazda hələ yeni daş ( neolit) dövründən yayıldığını və Pont tipinə aid olduğunu , digərinin isə Kaspi (Oğuz) tipi ilə bağlı olduğunu bildirir. V.V.Bunaka görə braxikran element isə daha çox Avrasiya çöllərinin qədim əhalisi ilə bağlıdır . 

Qeyd etmək lazımdır ki, indiki Ermənistan ərazisindən əldə edilmiş paleoantropoloji materiallar öz göstəricilərinə görə indiki ermənilərdən kəskin şəkildə fərqlənirlər. 

 

Kərəm Məmmədov.

Bakı Dövlət Universitetinin Arxeologiya və Etnografiya kafedrasının dosenti,tarix elmləri namizədi.

 

[Az.M.F]

Kür-Araz mədəniyyəti (e.ə VI-IV min.Bütün Qafqaz və C.Azərbaycan) vaxtı Kaspi (Oğuz,Azərbaycanlıların və Türkmənlərin antropoloji tipi) tipinə rast gəlinsədə birdənə də olsun Kafkasion və ya İranoid tipinə rast gəlinmir.

İndi "bizim qədim əcdadlarımız" deyən həmvətənlərimiz əslində qədim əcdadlarımızın kimlər olduğunu ümid edirəmki anlamışlar.

[Bilqo]

Forumun bu bölümündə yalnız Azərbaycan Türkcəsində danışılır. 

Azərbaycan türkcəsi? Bu türkü mütləq bizə quyruğ eləmək lazımdır? Bizim dilimiz Azərbaycan dilidir. Eşitmisiz heç türklər desinki türk azərçəsi? 

[_Aries_]

Bəy,məndə Azərbaycanlıyam,Zimbabveli deyiləm.Amma Azərbaycanda talış,tat,ləzgi,kürd və s. olduğu kimi Türkdə var.hər nə qədər inkar etsənizdə və əhalinin 80-90 %-ni təşkil edir.Sizin özünüzü kim və necə hiss etməyinis sizin öz işinizdir. Azərbaycanlı olmağın heç kəs əleyhinə çıxmır,amma məsələ burasındadırki nəinki millət kimi heç etnos kimi də Türk deyilmir.Ancaq siz hər nə qədər qarşmışıq desənizdə bunun elmi cəhətdə əsası yoxdur.Çünkü dediyim kimi mənbələrdə hansı etnos harada göstərilibsə indidə orada yaşayır və həmdə öz milli mənəvi dəyərləri ilə birlikdə.Qarışma isə kütləvi olmayıb.Əksinə hətta zaman-zaman ərəblər,farsalar və ruslar tərəfində tətbiq edilən sistemli asimilasiya siyasəti nəticəsində yerli etnik Türk tayfaları qafqazdilli və ya irandilli xalqların içində əriyib.

 

 

Ermənistan dövləti ermənilərin üzərində aparılan antropoloji tədqiqatlarını dayandırıb.Bilirsiniz niyə? Çünki tədqiq edilənlərin əksəriyyətindən istədikləri nəticəni ala bilmədilər.Ona görədə çalışmaların nəticəsini içtimaiyyətdən gizlədirlər.

Ermənilər bizə Türk deyir.)).Çünki bizim tariximizi onlar bizdən daha yaxşı bilir.

Həmdə 10-cu əsr tezisini ortaya atan sizsiniz axı.Siz əvvəllər burada yaşayan və əcdadımız adlandırdığınız etnosların içində Türklərində olduğunu və hər zaman burada dominant olduğunu qəbul etmək istəmirsiniz.

Axshaminiz xeyir,hormetli Az.M.F.

Size men kecen defe de meslehet gormushdum ki,yazdiqlarimi diqqetle oxuyasiniz cavab vermezden once. 10-cu esr tezisini men ortaya atmamisham. Bu barede sizinle hemfikir olan yuzer Bergman yazmishdi ki,bizim birbasha ecdadlarimiz olan turkler Qafqaza 10-cu esrde gelibler. Men ise cavabinda bizim ecdadlarimizin minillikler boyu bu torpaqlarda yashamasini bildirmishem.

Qaldi ki,menim menbelerimin esassiz,sizinkinin ise esasli olmagina, tarix ele bir elmdir ki,burda faktlarda deyishikliklere daim yol verilir. Burda mehz kimin esasli oldugunu deqiq mueyyen etmek bir qeder mushkul meseledir. Bizim Sovet dovrumuzde oxudugumuz tarixle indiki arasinda kifayet qeder ferq movcuddur. Men fikirlerimiz ferqli de olsa sizin movqeyinize hormet edirem ve yazdiqlarinizi da maraqla oxuyuram. Etiraf edim ki,indiyecen bilmediyim bezi sheyler barede melumat da aldim. Ancaq her shey yalniz ag ve qara renglerden ibaret deyil. Siz qebul etmeseniz de tarixen Azerbaycan xalq ile diger xalqlar arasinda cox qarishma olub ve bu gun kimse deye bilmez ki,menim kokumde hec biq qarisiq olmayib ve men temiz turkem. Umumiyyetle bu ritorik meseledir. Basqa terefden yanashsaq onda hamimizin koku gedib Adem ve Hevvaya cixir...

Basqa bir mesele Azerbaycan dilinin umumiyyetle movcud olmamagi ve Stalin terefinden mecburi olaraq bize yeritmeyi barede fikirleriniz. Sovet dovleti qurulanacan Azerbaycanda umumiyyetle ereb elifbasindan istifade olunurdu. Basqa bir misal: C.Memmedquluzadenin "Anamin kitabi" eserinden yeqin xeberiniz var. Eger dilimiz turk dili idise o vaxt,bes niye Istambulda oxumush ve turkce danishan ogul Semed Vahid de fars v rusca danishan diger ogullar kimi tenqid olunur ve bizim diimiz mehz baiclari Gulbaharin dili yeni Azerbaycan dili kimi gosterilir?

1991-ci ilde Azerbaycan musteqil dovlet elan olunanda niye dilimiz turk dili elan olunmadi? Halbuki hemen dovrde mehz Sovet ideologiyasi eleyhine olan xeyli sayda panturkist var idi Xalq Cebhesinde...

 

Umumiyyetle dushunurem ki,bu meseleni hell etmeyin en yaxi yolu referendum kecirmek olardi...

[Museyib Elekber]

Sohbet, umumiyyetle, dilin adinin duzgun qoyulmamasindan gedir, bizim hansi etnik qrupa aid olmagimizdan yox. Evvel de demisem, "azerbaycan dili" ifadesi uygun gelmir. Axi "azerbaycan" dovletin adidir. Millet olsa-olsa "azerbaycanli" ola biler (eslinde bununla da razi deyilem, amma neyse). Dilin adi da buna uygun olaraq "azerbaycanli dili" ola bilerdi. Men bu numuneni, sadece olaraq, fikrimi daha izah ede bilmek ucun gosterdim, burdan basqa netice cixarilmasin.

[bergman]

Bagishlayin, siz etnik turk deyerken neyi nezerde tutursunuz? Men ozumu Azerbaycanli hesab edirem. Eger basqa milletlerle qarishigi nezerde tutrsunuzsa bildiyim qeder son 4-5 nesil sheceremizde basqa xalqlarla qarishiq olmayib. 

 

 

Deməli siz etnik kimliyini unutmuş Türksünüz, çünki 1930-cu ilərdən bəri Stalinin göstərişinə uyğun olaraq "Azərbaycanlı" deyilən etnik qrup məhz Türklərdir. Sizin babanızın atasının sənədləri qalıbsa, orada milliyətinin qətiyyən "Azərbaycanlı" yazılmadığına özünüz şahidlik edə bilərsiniz. Sadəcə maraqlanın, özünüz görəcəksiniz.

 

 

 

 

 

 

Ruslar be belorusler,hetta ukraynalilar da genetik cehetden eyni milletdir. BU haqda cox yazmaq istemirem,movuzumuz bizim milletden gedir. Maraqlansaniz ozunuz bu barede oxuya bilersinz.

 

Onlar tamamilə müstəqil ayrı-ayrı xalqlardırlar, hər birinin müstəqil dili və öz etnik adı var və elmdə də bu cür qəbul edilib. Burada müzakirə ediləsi bir şey görmürəm, Aries bəy. Bizim məsələmizlə burada paralellik yoxdur.

 

 

 

 

 

 

 

Siz bizim birbasha ecdadlarimiziz bura 10 esr qabaq geldiyini iddia edirsiniz. Bu ne derecede duzgundur?

 

 

 

Bunu mən iddia etmirəm, bu elmdə qəbul edilmiş çoxdankı bir faktdır və tamamilə düzgündür. Sadəcə bizim yerli nağılbazlar Qafqas Albanlarını, nə bilim Atropatenalılar filanları bizim adımıza çıxırlar, bizim möhtərəm gopologiya elmlər doktorlarımız elm əvəziə nağıl uydurmaqla məşğuldurlar, dünya bizə gülür bunlara görə.

 

 

 

 

Demeli bundan evvelki dovrlerde biz burada yashamamishiq?

Xeyr, burada yaşamamışıq, ondan əvvəl biz Orta Asiyada, yəni Türküstanda yaşamışıq. "Dədə Qorqud"u oxuyanlar bilərlər, orada Qazan xan "Türküstanın dirəyi" adlanır, Türküstan isə hazırkı Mərkəzi Asiya bölgəsidir. 

 

 

 

 

 

 

 

Dushunmursunuz ki,bu barede ermeniler eshitseler cox shad olarlar?

 

 

Aries bəy, əgər biz Ermənilərin dediyi ilə oturub-duracağıqsa, hələ çox başımız ağrıyacaq. Bizə nə Erməninin şadlığından? Erməni sevinməsin deyə biz öz tariximizdən və etnik adımızdan əl çəkməliyik bəyəm? 

 

 

 

 

 

 

 

Azix magarasi barede: Iddia edirsiniz ki,bu melumatlar bizim "nagilbazlar" terefinden uydurulub. Ele ise size kicik melumat yazim:

 

 

 

 

Mən Azıx mağarasının nağıl olduğunu deməmişəm, diqqətlə oxuyun lütfən, mən həmin tapıntının bizimlə əlaqəsinin nağıl olduğunu yazmışdım. Üstəlik nağıllar adətən əyləncəli və sevindirici olduğu halda bizim bu nağılımız trajikomikdir, çünki hansısa meymunun çənə sümüyünü az qala "qədim Azərbaycanlı"nın çənə sümüyü kimi təqdim edirlər, bu ilk baxışda gülməli səslənən nağıl əslində bizim nə dərəcədə elm sarıdan ağlamalı vəziyyətdə olduğumuzu göstərir. Meymunun çənəsini qədim azərbaycanlı elan etmək...

 

 

 

 

 

 

 

Sonda bir daha qeyd etmek isteyirem ki,yuxarida Sunyata beyin de yazdigi kimi biz avropoid irqine mensubuq,qedim turklere nezer saldiqda ise onlarin monqolid tipe mensub olduqlari aciq-aydin gorunur.

Hormetle.

 

 

Artıq qeyd etdiyim kimi, irqi tiplərin etnik mənsubiyyətə və üstəlik etnik ada qətiyyən dəxliyyatı yoxdur. Xatırladım ki, biz burada bizim xalqımızın etnogenezini deyil, dilimizin adını müzakirə edirik, bu isə irqi tiplərə dəxli olmayan məsələdir. Mən artıq burada nümunə kimi Tatarların irqi çoxçeşidliliyini misal çəkmişdim, şəkillərlə əyani göstərmişdim. 

Biz qədim Türklər deyilik. biz Ön Asiya Türkləriyik, Qərbi Asiya Türkləri, Azərbaycan Türkləriyik və biz Sibirdəki Türklərlə eyniyyət təşkil etmək məcburiyyətində deyilik, necə ki, Serblərlə Ruslar bir-birinə bənzəmir, biz də bənzəmək məcburiyyətində deyilik. 

[bergman]

Azərbaycan türkcəsi? Bu türkü mütləq bizə quyruğ eləmək lazımdır? Bizim dilimiz Azərbaycan dilidir. Eşitmisiz heç türklər desinki türk azərçəsi? 

 

Əvvəla ədəb çərçivəsində danışınız, "quyruq" nədir? Buradakı insanların bir çoxu sizin hal-hazırda "quyruq" deyə təhqir etdiyiniz millətin nümayəndələridir, kimisə təhqir etməzdən öncə qonaq bulunduğunuz evin sakinlərinin kim olduğuna diqqət yetirin.

İkincisi, Türklər deyərkən kimi nəzərdə tutursunuz? Təbriz Türkləri? Ərdəbilli Türkləri? Gəncəli Türkləri? Hansını? Dəqiqləşdirin. "azərçə" deyilən dil yoxdur, nəyə görə də kimsə öz dilinə "-azərçəsi" desin ki? Məntiqsizlikdir.

[ceylin]

Mence de Azerbaycan dili.Ana dili menşece mensub olduğumuz xalqın dili demekdir.Geniş anlamda götürdükde ise dilimiz türk dillerinin Oğuz qrupuna aid olan Azerbaycan türkcesidir.Tarixin keşmekeşli axışı içerisinde müxtelif dövrlerde esrlerle fars ve ereb,sonralar da rus ve qerbin tesiri altında olaraq,türk dilleri arasında ferqli yönde tekamül keçiren,Sah İsmayilin resmi dil olaraq qebul etdiyi 16-cı esrde qızıl çağını yaşadığı Azerbaycan dili.

[bergman]

 

1991-ci ilde Azerbaycan musteqil dovlet elan olunanda niye dilimiz turk dili elan olunmadi? Halbuki hemen dovrde mehz Sovet ideologiyasi eleyhine olan xeyli sayda panturkist var idi Xalq Cebhesinde...

 

 

 

Kim deyir ki elan olunmadı? Çox heyif ki, siz bu barədə məlumatsınız, məhz həmin dövrdə dilimizin və xalqımızın adı bərpa olunmuşdu. Həmin dövrün konstitusiyasından maddələr:

 

 

Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu

(22 dekabr 1992) 

Azərbaycan Respublikası türk dilinin dövlət dili kimi işlədilməsini öz suverenliyi üçün əsas şərtlərdənbiri sayaraq onun tətbiqi, qorunması və inkişafı qayğısına qalır, öz sərhədlərindən kənarda yaşayan azərbaycanlıların ana dilində təhsil almalarına və milli-mədəni tələbatlarını ödəmələrinə himayəçilik edir.

Bu Qanun Azərbaycan Respublikası ərazisində türk dilinin hüquqi statusunu müəyyən edir.

Bu Qanun fərdlərarası qeyri-rəsmi münasibətlərdə hansı dillərdən istifadə edilməsini tənzimləmir.

I. Ümumi müddəalar

Maddə 1. Azərbaycan Respublikasının dövlət dili türk dilidir. Azərbaycan Respublikasının bütün dövlət orqanlarında iş türk dilində aparılır. Türk dili respublikanın dövlət dili kimi siyasi, iqtisadi, ictimai, elmi və mədəni həyatın bütün sahələrində işlədilir və respublika ərazisində millətlərarası ünsiyyət vasitəsi vəzifəsini yerinə yetirir. Başqa millətlərin nümayəndələrinin türk dilini öyrənməsi təqdir edilir və bu işdə onlara yardım göstərilir.

Maddə 2. Azərbaycan Respublikasında dilin hüquqi statusunu və tətbiqi sahələrini, habelə onun ərazisində yaşayan xalqların dillər işlədilməsi prinsiplərini Azərbaycan Respublikasının ali dövlət hakimiyyəti orqanları müəyyənləşdirir.

II. Vətəndaşların dil seçmək hüququ

Maddə 3. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının təhsil üçün dil seçmək azadlığı təmin edilir.Azərbaycan Respublikası ərazisində elliklə yaşayan xalqlara və etnik qruplara respublika dövlət orqanları vasitəsi ilə ana dilində məktəbəqədər müəssisələr, orta ümumtəhsil məktəbləri və ya müxtəlif tipli tədris müəssisələrində ana dilində ayrıca siniflər və qruplar təşkil etmək hüququ verilir.Təlimin başqa dildə keçildiyi tədris müəssisələrində məcburi fənn kimi Azərbaycan Respublikasının dövlət dili olan türk dilinin öyrənilməsi təmin edilir.

Maddə 4. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına göndərdikləri təklif, ərizə və şikayətlərə cavablar Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində verilir.

Maddə 5. Mühakimə icraatı və notariat əməliyyatları türk dilində aparılır. İşdə iştirak edən, mühakimə icraatının aparıldığı dili bilməyən şəxslərə işin materialları ilə tərcüməçi vasitəsi ilə tanış olmaq, məhkəmədə tərcüməçi vasitəsilə iştirak etmək və ana dilində çıxış etmək hüququ verilir.

Maddə 6. Şəxsiyyəti və ya onun haqqında məlumatı təsdiq edən rəsmi sənədlər (pasport, əmək kitabçası,hərbi bilet, tədris müəssisələrini bitirmək haqqında attestat və diplom, doğum, nikah, ölüm haqqında şəhadətnamə və s.) türk dilində yazılır.

Maddə 7. Xidmət sahəsinin (ticarət, tibbi yardım, nəqliyyat, məişət xidməti, şəhərlərarası rabitə və s.)işçiləri iş vaxtı Azərbaycan Respublikasının dövlət dilini işlədirlər.Dili bilməmək bəhanəsi ilə xidmət etməkdən boyun qaçırılması yolverilməzdir.

III. Dövlət orqanlarının, müəssisələrinin və təşkilatlarının işində istifadə edilən dil

Maddə 8. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sessiyaları türk dilində aparılır. Digər millətə mənsub olub Azərbaycan Respublikasının dövlət dilini bilməyən Azərbaycan Respublikası xalq deputatlarına başqa dildə çıxış etmək hüququ verilir.Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin, onun komissiyalarının müzakirəsinə verilən qanunların və digər hüquqi aktların layihələri Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində təqdim edilir.

Maddə 9. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və onun komissiyalarının, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin qəbul etdikləri qanunlar və digər hüquqi aktlar türk dilində dərc edilir.

Maddə 10. Azərbaycan Respublikasının və Naxçıvan Muxtar Respublikasının dövlət hakimiyyət və idarəetmə orqanları aktlarının rəsmi nəşrləri Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində buraxılır.

Maddə 11. Azərbaycan Respublikasının prezidentliyinə, Ali Sovetinə və yerli Sovetlərə seçkilərə aid sənədlər Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində hazırlanır və mərkəzi seçki komissiyasına həmin dildə təqdim edilir.

Maddə 12. Azərbaycan Respublikasının dövlət mülkiyyətində olan müəssisələrdə, idarələrdə və təşkilatlarda kargüzarlıq türk dilində aparılır.Azərbaycan Respublikası, Naxçıvan Muxtar Respublikası nazirlikləri, idarələri, müəssisələri, təşkilatları blanklarının, möhürlərinin, ştamplarının və ad lövhələrinin mətnləri türk dilində yazılır.

Maddə 13. Energetika və nəqliyyat sistemlərinin (magistral dəmir yolu, hava, dəniz, boru kəməri nəqliyyatının və s.) təhlükəsiz və fasiləsiz işini təmin etmək məqsədilə dispetçer danışıqlarında, sənədlərin, sorğu xarakterli elanların tərtibində, gömrük xidmətində türk dilindən və qəbul olunmuş beynəlxalq dildənistifadə edilir. 

Maddə 14. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində, daxili və sərhəd qoşunlarında Azərbaycan Respublikasının dövlət dili işlədilir.

IV. İnformasiya dili və xüsusi adlar

Maddə 15. Azərbaycan Respublikası ərazisində kütləvi informasiya vasitələrində dövlət dilindən başqa, digər dillərdən də istifadə edilə bilər. Yazılı elan, məlumat, reklam və digər vizual informasiya respublikanın dövlət dilində və zərurət olsa, eyni zamanda uyğun beynəlxalq dildə tərtib edilə bilər. Azərbaycan Respublikasında istehsal olunan malların etiketləri, sənaye və ərzaq məhsullarının adları, onlara aid təlimat türk dilində və zərurət olsa, uyğun xarici dildə yazılır.

Maddə 16. Azərbaycan Respublikası ərazisindəki yaşayış məntəqələrinin, inzibati bölgü və başqa coğrafi obyektlərin adları dövlət dilində yazılır, onların xəritələrdə yazılışı dövlət tərəfindən təsdiq edilmiş xüsusi sorğu və məlumat kitabları vasitəsi ilə müəyyənləşdirilir.

Maddə 17. Dövlət hakimiyyəti orqanlarının, nazirliklərin, dövlət komitələrinin və idarələrin, müəssisələrin, təşkilatların və onların bölmələrinin adları türk dilində yazılır.

Maddə 18. Azərbaycan Respublikasının Azərbaycan milliyyətindən olan vətəndaşının xüsusi adı öz adından, atasının adından, familiyasından (soyadından) ibarətdir. Ata adı “oğlu” və “qızı” sözləri ilə işlənir. Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının öz milli mənsubiyyətinə uyğun familiya götürmək hüququ var. Respublika ərazisində yaşayan başqa millətlərin nümayəndələrinin ad və familiyasının yazılışı bu Qanunla tənzimlənmir.

V. Dövlət dili haqqında qanunun pozulmasına görə məsuliyyət

Maddə 19. Azərbaycan Respublikasının bütün dövlət orqanlarının, müəssisələrinin, idarələrinin,təşkilatlarının vəzifəli şəxsləri dövlət dili haqqında Qanunun pozulmasında təqsirkar olduqda Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş məsuliyyətə cəlb edilirlər.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 22 dekabr 1992-ci il, № 413

[bergman]

Mence de Azerbaycan dili.Ana dili menşece mensub olduğumuz xalqın dili demekdir.Geniş anlamda götürdükde ise dilimiz türk dillerinin Oğuz qrupuna aid olan Azerbaycan türkcesidir.Tarixin keşmekeşli axışı içerisinde müxtelif dövrlerde esrlerle fars ve ereb,sonralar da rus ve qerbin tesiri altında olaraq,türk dilleri arasında ferqli yönde tekamül keçiren,Sah İsmayilin resmi dil olaraq qebul etdiyi 16-cı esrde qızıl çağını yaşadığı Azerbaycan dili.

 

Xanım, Şah İsmayılın adını çəkirsiniz, çox yaxşı, ancaq o özü heç vaxt "Azərbaycan dili" deyilən bir şeydən bəhs etməyib, yazmayıb, pozmayıb, onun zamanında belə bir anlayış olmayıb, o öz dilinə "Türk dili" deyib. "Azərbaycan dili" adlayışı sırf sovetizmdir, Stalinin rəsmiləşdirdiyi məfhumdur. Gedin Təbrizə, Ərdəbilə, Urmiyaya, Marağaya...Azərbaycanın tarixi mədəniyyət mərkəzlərinə, gedin və orada insanların ana dilimizi necə adlandırdıqlarını görərsiniz. Biz burada müstəqilliyimizdən dəm vurub qürrələndiyimiz bir halda hələ də sovet terminlərindən, stalinist terminlərdən asılı qalmışıq, ancaq o tayda bəzən bəzilərimizin bəyənmədiyi soydaşlarımız ana dilimizin adını da, millətimizin də adını burdakılardan yaxşı qoruyublar. İbrət almalıyıq. Kağız üzərində müstəqlik, beyinlərdə hələ də sovet şüurlu bir toplum, o biri yanda isə qəlblərdə müstəqlik, hürr bir millət var.

Edited December 26, 2013 by bergman

[bergman]

Aries bəy, icazənizlə bir sualım olacaq sizə, çünki müzakirənin gedişi boyunca bəzi şübhələrim yarandı və dəqiqləşdirmək istəyirəm. Sualım:

 

 

Bizim dilimizin və millətimizin adının, hətta rəsmiyyətdə belə (!), 1930-cu illərədək "Türk" olduğundan xəbəriniz varmı? 

[ceylin]

Dilimiz turk dilinin bir qoludur."Turk dili" mehfumunun ozu de mahiyyet etibari ile tam eyni olmayib.Osmanli turkcesi Turkiye turkcesinden qelizliyi ile keskin ferqlenib.Iran Azerbaycanin lehcesi ile sovet Azerbaycaninin lehcesi de ferqlenib,fars ve rusun tesiri altinda.Sah Ismayil  azeri lehcesini resmi dil qebul ederek Diarbakirdan Bagdadadek olan bolgede yayilmasina sherait yaradib.

[bergman]

Dilimiz turk dilinin bir qoludur."Turk dili" mehfumunun ozu de mahiyyet etibari ile tam eyni olmayib.Osmanli turkcesi Turkiye turkcesinden qelizliyi ile keskin ferqlenib.Iran Azerbaycanin lehcesi ile sovet Azerbaycaninin lehcesi de ferqlenib,fars ve rusun tesiri altinda.Sah Ismayil  azeri lehcesini resmi dil qebul ederek Diarbakirdan Bagdadadek olan bolgede yayilmasina sherait yaradib.

 

Məsələ ləhcə fərqlərində deyil, məsələ dilin tarixi və həqiqi adının bərpa olunmasındadır. Bizim dilimizin tarixi və həqiqi adı "Türk dili"dir və bu ad 1930-cu illərdə Stalin tərəfindən qadağan olunaraq ayrı bir ad uydurulub qəbul etdirilmişdir. Sovet İmperiyası dağıldığına görə biz artıq sovet-müstəmləkəçi qaydaları ilə yaşamağa məcbur deyilik və repressiya qurbanı olmuş şairlər, yazıçılar kimi, dilimizin də adının bəraətə haqqı var, çünki o da repressiyanın qurbanı kimi ləğv edilmişdi. 

 

 

_____________________                      ________________________                      _______________________

 

Mən sadəcə başa düşə bilmirəm, buradakı insanlar etnik Türk ola-ola, niyə öz millətlərinin və dillərinin adına bu dərəcədə yaddırlar və sovet terminalogiyasından belə bərk-bərk yapımışıq? Bu özü müəyyən mənada özünəinamsızlığın təzahürlərindən biridir, biz bir növ, Sovet İmperiyası dağılsa belə, "Ana"sından ayrılmaq istəməyən körpələrə bənzəyirik. Çox heyif, heyif ki, sovet təfəkkürü hələ də üstünlük təşkil edir, hələ də müstəmləkəçi şüurla yaşayırıq.

Edited December 26, 2013 by bergman

[Bilqo]

Mən şəxsən türk deyiləm, yaxşıkı bu belədir.

Edited December 27, 2013 by Bilqo